Editorial
Eima Mara râh hmahsie n’awpa heta
Mara saw maihta cha sadu eima thlie chyu tyh hr’aw nahta pangiasa â chhih. He
Mara râh he adona, ngâchhihna, tiamana, ativynazy ta vaw bie sala tahpa ta
saduthlie tyhpa sai eima châ nahta pangiasa â chhih.
Anodeikua he eima saduthliena zydua he eima râh luhpa
nah tao awpa nata hria awpa ngâlâh ta a pachâpa he a hluh via syulyu cha eima
châ heih nahta pangiasa â chhih.
Eima râh pha n’awpa heta Politician nata Awnanopa
ngâlâh heta maohphaoh leipa ei ta, eima zydua, moto heta tao theipa hnei chyu
pi ta, hria theipa nata thaipa chhao eima hnei chyu hra.
Keimo mo pakha, ochhôh, vaih, khih liata eima
maohphaohna chyu he patlô chyu tyh sih la, keimo mo pakha chyu he ativy achhuah
chyu sih la, sawhkhâ pabua abyuh leipa ta keimo kuphei ta a duah achhuah chyupa
ta aduah tlai hr’aw sih la, eima râh cha thlai ativypa ta, râh hmahsiepa nata
râh phapa nata ngiaryh chhihpa eima châ tahna a vaw châ aw.
Ativyna he hmahsiena a châ hleikhô ta ti nata râh, chi
nata pho abohna thabypa nata peimawh ngaitapa a châ tahpa c hhao he eima my
awpa châ leipa ta, khatino tai ta palôh liata atheipa ta, ativy achhuahpa ta
nohto rai eima hria awpaha peimawh ngaita.
Raihria tahpa heta lyu tlyma, sahdô tao tlymâ ngâlâh he
pahly leipa ta, hmo hropa, sôhpaliepa tlyma, sôh hmô thei n’awpa ta â do kawpa
nata Khazohpa khonazie nata Khazohpa ta byhnâ a pie tlâh awpahta raihriapa ta,
hlaotloh cheingei eimâ chhuah awpa a châ.
Sport a pahâhpazy ta sport liata hlaotloh cheingei
achhuahpa ta, nietluana châta hmâh thei cheingei achhuahpa ta tei hualua ei
sala, cha hawhna hra chata music, kuzô thaina hro hropa ahneipazy chhaota tiama
papua via lymâ sih la, thaina sona hropa a hneipazy chhaota râh châta nata
sasyh ativy thei awpa ta palôh hnei kawpa ta ama thaina nata sona ama hmâh via
lymâ a byuh hra.
He Mara râh ativy n’awpa nata hmahsie n’awpa heta
chyhsa hropa nata pho hropa zy, sawhkhâ nata politician nah zy hlâta keimo mo
pakha chyu he eima peimawh chai tahpa pahnopa ta hmialâ tôh lymâ ei suh u. Na
râh châta khâpa e na tao hra aw?
BOARD OF MARA LITERATURE
MARA AUTONOMOUS DISTRICT COUNCIL
SIAHA
NO. BML 36/EDN/B/ 2019– 2020/2
Dated Siaha, the 20th Thlazoh, 2020
Board of Mara Literature Meeting 2020
Biepathlupazy:
A su
: Puhpa K. Hrâhmô, EM (Edn), Office, MADC
A daihti
: 20th Thlazoh, 2020 @ 11 : 00 Am
Chairman : Puhpa K. Vanlalliana, Secretarey, BML &
Sr. EO
Minute Secretary
: Puhpa MC. Pâbei, Asst. Secretary, BML
Manôh ahlao theipa zie : 13
Chairman ta Puhpa JB. Khaisia
thlahchhâ awpa ta hrua ta, thlahchhâ khai tawhta ryureina pathaopa a châ.
1)
Zâkô
ta eima bie pathlu chiehpa H. Sawlawmaw, B. Tekô, Laila Khithie zy hla achuna
Seminar pachhuahpanoh awpa kyh, Covid-19 vâta pachhuahpanoh thei khao leipa daihti
ryhpaohpa liata hnei awpa khona kyh reipa châ ta, kô 2020 chhôh liata hnei
hmâpa châ sala tahpa ta pathlupa a châ.
2)
Mara
reih Hlaphôh areipasuana pachhuahpanoh awpa khona kyh reipa châ ta, agenda
hawhta pachhuahpanoh awpa ta pathlupa châ ta, a daihti deikua Official zy ku
liata sopa a châ.
3)
Sign
board miano (2) taw baichhi awpa khona
kyh reipa châ ta, palôhraoh kawpa ta a pyhpa a châ. A daihti nata taw n’awpa su
deikua Official zy ku liata sopa a châ.
4)
‘AWPAH’ tahpa liata ‘H’
bai lei awpa khona kyh reipa châ ta, vâro reipa a châ tawhta ‘AWPAH’
tahpa liana heta ‘H’ bai khao lei
awpa ta pathlupa a châ.
5)
Phurâ
khih liata Mara reih Seminar daihti rypaohpa liata pachhuahpanoh awpa khona kyh
reipa châ ta, palôhraoh kawpa a pyhpa a châ.
Daihti chhâna lâta BML Secretary,
Puhpa K. Vanlalliana ta pasyuna bie reih ta, BML member zy cha Mara Literature
hmahsie n’awpa nata laiseih n’awpa ta, ama thaina nata sona hmâh via lymâ ta,
BML khozie pabohsatuhpa châ chyu awpa ta a pasyu ei.
Daihti chhâna châta Bei thlahchhâna reipa
ta daihti pachhâsapa a châ.
Sd/- K. Vanlalliana
Secretary
Board of Mara Literature
MADC, Siaha
KÔ 2019 – 2020 CHHÔH TA
BML HMAHLANA REPORT
1. Hla nata Bie, Magazine thlachareih ta papua pazao lymâpa châ
ta, Thlazoh (August) 2019 issue tawhta copy 750 pataosa tyhpa cha Copy 800 lâta
a copy papôhpa châ ta, copy 50 cha Nochhi Mara râh lâ a saipa ta paphao tyhpa a
châ.
2. Mara reih thapasana “Mara
reih hmahsiena nata hmahsie via n’awpa” tahpa biepipa hmâpa Essay
aropasuana pachhuahpanohpa châ ta, târi
15th Phiapi, 2019 noh ta Forest Hall, MADC liata result phuahna nata
lymâ raina hneipa a châ.
Lymâ a daotuhpazy cha hezy he ama châ :
1) Sâkhana :
AZ. Beimopha, Amôtlâh
2) Sânona :
Ahnei Johly, Meisavaih East
3) Sâthôhna : Felix
T. Chozah, Amôbyuh ‘B’
3. Mara reih palaiseihsa châta Vâ-ia châpaphaopa (Love Letter)
aropasuana pachhuahpanohpa châ ta, târi 15th Phiapi, 2019 noh ta Forest Hall, MADC
liata result
phuahna nata lymâ raina hneipa a châ.
Lymâ a daotuhpazy cha hezy he ama châ :
1) Sâkhana :
RC. Beiduakhei Nôhro, Tisi
2) Sânona :
Beikhotly L. Mara, Chhaolô
3) Sâthôhna : Sachhua
Chozah, New Colony -IV
4. Mara reih hmahsie via n’awpa ta, Middle School achuhaipazy
châta Mara reih ta Hlaphôh areipasuana (Recitation) pachhuahpanohpa châ ta,
târi 15th Phiapi, 2019 noh ta Forest Hall, MADC liata result
phuahna nata lymâ raina hneipa a châ.
Lymâ a daotuhpazy cha hezy he ama châ :
1)
Sâkhana :
Allanis Beinônai Litho, Ryusa Elementary School
2) Sânona :
Felina N. Kristangia, Theiva Middle School
3) Sâthôhna : Prisilla
Beiryraongia, Gov’t. Comprehensive Elementary School
5. Mara reih pabohsana Sign Board cha miano, Tipa ‘V’ liata
nata Kaochao ‘E’ hleidy kiah liata tawpa a châ.
6.
Mara Writers’ Club tawhta kôkha châta,
Mara Book of the Year atlyhna lymâ châta sôh maniah ama hiana, BML meeting ta a
paryhsapa hawhta Rs. 25,000/- piepa ama châ.
7.
BML buakheina ry liata he ary liata
châbuzy he 2019 – 2020 chhôhta palâhâhpa a châ.
(1)
India – Myanmar &
Mara Political thâtih thabypa
-
K. Vâbeihmôsâ
(2)
Phurie ~ Robert B.
Syuhlô
(3)
Ei Kuzô ~ L. Beimokhai
(4)
Texas Thlavaw ry lia nâ tyh mah y ~ Laicho Nôtlia
8. BML Library chhao siekhei lymâpa châ ta, atahmâ he châbu 169
paso (collect) haipa a châ.
9.
H. Sawlamaw, B. Tekô, Laila Khithie zy
hla achuna Seminar pachhuahpanoh awpa tahpa kha Covid-19 vâta Nationwide
Lockdown zy vâta pachhuahpanoh theipa châ mâh leipa ta, rypaoh tua chaipa liata
pachhuahpanoh achhuahpa a châ.
(K. VANLALLIANA)
Secretary
Board of Mara
Literature
Hmialia meihthâhpi
~ L. Beimokhai
Kô 2006, nopi meihthâh azawhpa ta,
chiamariapazy ama sâh lichih châ ta, nohkha cha tao awpa peimawh kawpa ei hnei
hlei leipa vâta charei chakhyh laih na ta. He ei charei laihna liana heta,
keima châta nata S. Siamkungi châta peimawh ngaitapa hla, ‘Hmialia meihthâhpi’ tahpa hla a vaw pih n’awpa châta daihti eihpa nata,
ei palôh liata hlaphi awpa ta na tah raruahtuh awpa ei vaw tyh haw.
Ei khiehlai laihna liana chata o
miakha he va tlô na ta, cha okah liana chata laihsa pakha he a vaw tyuh thlâh
ha ta. Eina vaw hmô pataw nah chata, “Khâpa
na tah aw?” tahpa ta bie cha thlai nâ vaw chho ta. “Ei charei chakhyh laih” tahpa ta thlai achhy na ta. Cha laihsa
chhao cha â vaw khie chakhyh laih hrapa he vaw châ ta, chyhsa hropa apakyh awpa
ama y vei tawhta cha, a yna okah liata atyuh chy hra awpa chata thlai na hrua ta,
keima chhao chata, tao awpa y leipa, yruna vâta a khiehlai laihpa ei châ hrapa
vâna chata, a hruana cha veihlâ bie palyusa kaw hr’aw sala, paeipachhia leipa
ta, âtyuna kiah liana chata atyuna thlai aparyh ha hra na ta.
Buakha tlai biehropazy reihpa ta
eimâ tyuh tawh chata, “Hmo cha
pataosa awpa khoh kaw tyh na ta, ei kâ
deikua chhie pâ ha tyh ta” tahpa ta vaw reih ta. Kei chata, “Khâpa hmo rimâ maw? Na vaw chho bao, tao
theipazy ei hnei khiahta cha ei cha
taopa hr’aw kha my” tahpa ta thlai achhy heih hra na ta. A hmia liana chata
thiapawh ta bielôhawhpa eima reih thaoh notahpa hlâ khata hmeiseihna hmia a
phaoh via ha tahpa chhao pahno thei thlâh ha na ta.
“Khâpa hropa chhao châ hlei leipa ta, hla cha paphisa awpa khoh kaw tyh
na ta mâ my” Hla na paphisa awpa a
khohpa cha hluh kaw tyh ei ta, hlasa thaipazy heta cha ama sa awpa khohpa ta
hla maniah hiah tyh ei ta, anodeikua hlasa beih vei, tahpa cha pahno thlâh ha
tlôh na ta. A biereipa ki tawh chata chyhsa hluhpi hawhta, â tyhpa tawhta nata
a hro tawhta tlyma, a thâtih na chhopa ta hla na paphisa awpa cha a khoh hra
tahpa chhao ei pahno thei thlâh haw.
“Chy, hla cha phi tyh hr’aw sala, a phi thai kawpa chhao châ leipa na
ta, khâp’awpa maw, na khoh rai?” Tahpa ta hiahri pakhua pâpa ta palie na
ta. Ei pangiasapa hawh tlai chata, “Ei
thâtih zydua hih cha chho khai h’aw sala, cha tawhta hla phi la tahpa khoh kaw
na ta, deikua chyhsa ta ama pahno awpa la khoh va na. Nâma ta ngâlâh na pahnopa
la, ei bieru zydua cha chho khai h’aw na ta, nâma ta na nyupa kaw mah y” vaw tah heih ta. A hmiapahaozie tawh chata tah
chakhyh leipa ta, a palôh hmeiseihpa ta eina chho, tahpa cha pahno thei thlâh
ha na ta.
“Na thâtih nata, a hla siezie awpa na khohdâh cha na chho hra tua rai
la, deikua la, hla he khatino rai ta a phi thei thlâh hapa châ leipa na ta, ei
palôh liata na duahmo hawhta a vaw paduasa heih tua hra awpazy byuh aw ta, ei
vaw phi hawhpa chhaota na pachâ thai la, deikua la vaw phi awpa la ei chhuah
cheingei aw” tahpa ta chho na ta.
Ano chhao chata, “Pei vei, na phi thei ti maih ta vaw phi la,
hlasa thaipa hry liata na kho chaipa vaw pasasa pâ la, a hla moh nata ahyma na pasasa
tahpa cha na chho la â daih thlâh ha. Deikua la ahy hnoh hmahta, keima ta ei
cha paphisa tahpa la chho tlâ lei awpa ta ei châ haw. Ei thâtih nata ei cha
paphisana chhâpa la na vaw reih hapa, chhaota, keima deikua la na vaw phuah
khah y, ngiachhiepa ta” tahpa ta vaw reih heih ta.
Keima chhao chata palôh apahy
kawpa ta, “Um, cha phuah tiarâh aw va na.
Na ngâ la, na thâtih cha na vaw chho bao” thlai tah heih hra na ta. A hmia
liana chata hnôhlâ daihti vâna cha, ku ta ropa ta y vei hra sala, pachâpadyna
mokhaoh chata hmô thei thlâh ha na ta. Â tyuna dyuchhai cha keima yna lâ a vaw
pahniapa ta a vaw paryh pathi ta, lâpi lâ cha aheihhâpa ta, chyhsa amâ vy nahta
vy lei cha moh khai ha heih tua ta. Vâhneichhih kawpa ta chyhsa akhiehlaipa
nata eimâ tyuna su lâ â vy chhuahpa ama y leipa vâna chata, pachâ pha kawpa ta,
a pachih cha liahsa palâ ha tuapa ta, a hu cha minute hluhpi, tiry lâ angia
awpa hawh heta sy ha heih tuapa ta, a thâtih cha he hawhna heta vaw reih ha ta.
“Cha chho awpa chao ei kâchhie kaw, deikua ei palôhpasana nata ei
palôhhiahna he cha chho ta, hla ta na phipa cheingei la, tahpa khohtu ha na ta,
hla ta eina phipa ha chi khiahta la, ei palôhlie châhta nahthlie tyh aw na ta,
ei yrupa chhao a pai via thlyu aw.
Chapaw pakha nah heta a vaw tyh pi ta, kyh a pachâ kaw
pi ta, eimâ khoh kaw hra. Nohkha ta eikha chhâ a hmô leipa ta y thei leipa pi
ta, keima chhochhi heta la khatino rai ta vâ thlâh ha tyh na ta, buakha ei hmô
leipa chhao ei palôh â vaw lie hmâ thlâh ha tyh.
Hmoto a chhie pha achho lymâ tyh pi ta, ei pachâna nata
ei palôh zydua chhao he ano lia sai ta y ta, a no tawhtapa he ahyta hmahta ei
mokhaoh nata palôh he na lapa thei hra veih ei.
Cha hawhta noh nata daihti eimâ hmâh hai no chata, chyhsa
ta eima likah liata bie taopa ta, haipa ta eima likah parao awpa ta miah vaw
pabua thlâh ha ei ta, cha bie ama taopa vâna chata likah ziza taopathi thai
khao lei awpa ta miah vaw pachhaih ha ta. A pasa tah na ta, ei sapa nata ei
palôh heta a tao ngaita tyh.
Atahmâ taih heta kyhpachâ na ta, chyhsa hropa eih châpa
ta lahpinô a hnei tawh chhao heta my thei leipa na ta, ei palôh liata abei chai
ta, ei mâlâ taih heta ei hmô ngâthlâh ha tyh. Khiliah liata ahmô pi ta, bie
einâ chho leipa khiahta la pasa kaw tyh na ta, a ru lâta mothlih ei vaw pathla
hmâ thlâh ha tyh.
Atyhheihna daihtizy vaw chhi tyh hra sala, bie eimâ
chhopa chhaota khahlâ hawhta y thai’pah châ khao va, ei palôh yna bie hleikhô
reih awpa hnei beih va na. Deikua â ryh khao vei, lôh miakha phaoh awpa ta la,
kaolâh hneipa ta saliah nawhhly apyh ha tlôh ta.
Nohchareih ta saduthlie tyh na ta, kha eimâ lyna nohzy
kha vaw kua thai sala, khatlu ei ly aw vâ tly! Alypa ta pahneihsilipa ta apyh
ngâ kaw awpa he khoh tyh na ta, anodeikua keima saduthliepa vâta daihti a sie
chiehpazy cha vaw kua thai khao rimâ awpa châ khao tlôh ei va. A châhta cha ei
palôh ta pasaihlei kawna chôta maochhie pâ tyh na ta, dyhhro châ awpa tlai
khazie lyuhbie eina hlâ chi? Tahpa ta.
Khatita ma keima châ heta alyna noh cha a chhi aw,
tahpa ta nohchareih pachâpa ta sai tyh na ta, deikua cha noh cha vaw chhi thai
khao aw vei. Kaolâh hneipa ta saliah nawhhly apyh ha ta, keima châta hmialâ
daihti zydua cha zoh khai ha ta, ei hmia liana heta meihthâhpi chha
kaluhpa ta nâ ti khâh ha ta, ei hmialâ
daihti rai hmô thei khao tyh va na.”
A biereipa cha achalihpa ta akhu
thlâh ha ta. Kei chata, “Cha rakha cha
mâ?” thlai tah na ta. A no chhao chata, “Um,
cha rakha ei cha chhopa chata na patu thai thlâh ha aw ei pangiasa, a khôlâ la
nâma ku liata y bâ sy” vaw tah heih hra ta. “Um, ei vaw phi chhuah khawh. Deikua la ei palôh zydua, nâma duasu
liata a vaw paduasa ha tua aw na ta, charâta ei vaw phi thei leipa chhaota na
pachâ thai la, ei phi khai ti, chyhsa ta ama sa tita ei cha chho sy” tah
heih hra na ta. Ano chhao chata cha cha pha vaw tah hra ta.
A thâtih eina chho khai tawh chata,
eimâ tyuna o hneituhpa nah liata ama laihsapa chata thopi miah kaw pie ta,
thopi miah kaw pietuhpa chhao cha, eima kiah liata a vaw tyuhpa ta thopi cha a
vaw doh ha hrapa vâta bie hropa reih thai awpa vaw châ khao leipa ta. Eima
pathôh chata thopi do pâ ta, bielôhawhpa hropa cha reihpazi ha pi ta.
Cha hawhta hla na paphisa awpa ta
laihsa pakha ta a thâtih eina chho tawh chata, ei palôh ta a duahmo awpa liata
a paduasapa ta, a khozie hawh tlaita hla ei phipa thei n’awpa chata ei palôh
pachâna cha hmâh pathao hra na ta. Anodeikua, chyhsa hropazy hawhta khoti
maihta hla a phi thei thlâh hapa ei châ vei tawhta cha, a rai vaw ru ngaita ta.
Na ngâ ta, a thâtih zydua na chho khohtuhpa hnabei padysa awpa cha khoh hra
tlôh leipa na ta.
Daihti vâro a sie tawh chata Târi
8th Phiapi (November), 2006 zâ vaw châ ta, ei chhôhpadâhpa liata keima
deita ta totâ tôpa ta ei y thlâh ha nona chata, laihsa ta a thâtih eina chhopa
kha a vaw thei heihpa ta, ei palôh liana chata hla chhao a vaw ngia ha ta. He
hawhna heta hlabie cha a vaw lâ laih ha ta:
Alypa nata thapha kawpa ta ama
charei hai nota, ama likah liata bie
taopa ta, ama likah ziza vaw parao ha ta, azaona hnei pakhua khao lei awpa ta
amâ vaw chhaih hapa cha he hawhta hlabie ta a châhkhana châta a vaw lâ ta:
Chhôhsa lypa ta charei no
ta,
Sikhô lyuhbie vâta ma;
Ei chhaih ha chuh, kei nawhhnai
heta,
Tao thai a ru, a pasa tu’
na.
Lyuhbie paryh heihpa ta, hrochhôh
kaokhoh awpa ta saduthliepa ta, a saduthliena cha hraoleipa dei châ ta, lahpinô
hropa hnei thlâh ha pyly awpa ta vâti a vaw hrialâhpa cha pei tah kaw ta, cha
cha he hawhna heta hlabie ta a châhnona châta a vaw lâ heih ta:
Rairao saduthlienazy he la,
Hraoleipa dei a châ tyh;
Khazia dyh hro châ awpa
tlai chi,
Vâti cha ei naw hrialâh
tlôh chi.
Hnazô tyyhheihna nohzy vaw chhi tyh
ta, anodeikua hnôhlâ daihti hawhta bie achho ta, a hrâkyu awpazy a vaw ryh thai
khao leipa ta. A chapawpa hra cha kaolâhzy hnei khai ha ta, palôh yna bie dei
leipa cha reih thai’pa châ khao tlôh va. Cha cha a châhthôhna châta he hawhta
hlabie a vaw lâ heih ta:
Hnazô tyhheihnazy vaw chhi
tyh,
Lôhhiah bie dei ahlâ pi;
 ryh khao vei, lyuhbie
paryh’pah,
Saliah nawhhly apyh ha tlôh
chi.
Nohchareih ta, hnôhlâ daihti cha
pachâ tyh ta, vaw kua thai tlai sala tahpa ta saduthlie tyh ta, cha a
saduthliena cha a hmeiseihpa râh vaw tlô thei sala, aly kawpa ta pahneihpa ta,
khôpheih chô liata apyhpahly ngâ kaw awpa cha khoh ta, cha a khona cha a
châhpalihna châta he hawhna heta hlabie a vaw lâ heih ta:
Nohly chhiki ta sai pachâ
na,
Hnôhlâ daihti kua thai sa;
Pahneihsili ta khôpheih chô
tawh,
Nawh hawh ei châ pyh awpa
tlai chuh.
A hmialâ daihti cha azohkaluh hapa
ta pahno tyh ta, a hmialâ daihti sai awpa chhaota, a hmia liana chata
meihthâhpi chhakaluhpa â ti thlâh hapa ta pahno tyh ta, a châta alyna noh a
chhi hra n’awpa noh cha khâ sai tyh ta, cha cha a chaneina châta hlabie a vaw
lâ heih hra ta:
Khati kei châ lyna noh chhi
aw,
Nohly chhiki ei sai tyh;
Lytlâh bypi na khôsai tawh
chi,
Hmialia meihthâhpi nâ ti
khâh chuh.
A hla aony chhaota zâkha ta ei
palôh liata â vaw lâ khai thlâh hapa cha aly ngaita na ta, laihsa nah chata rei
leipa liata eimâ hmô heih pataw nah chata hla ei phi khai hapa thâtih cha chho
na ta, a no chhao aly kaw ta. “Nâma ta na
khopa maih vaw pasasa la, na chho heih mah y” na tah ta. Kei chhao chata, “Chata sy” tah hra na ta.
Ei phi tawhta daihti rei leipa
liata S. Siamkungi cha hla na hiah awpa ta eima o nawh kawpa cha za pangai
thlâh ha ta. He hla hmialia meihthâhpi tahpa he sapa na ta, a no chhao chata a
khozie vaw châ kaw hra ta, apachu ha pi ta. S. Siamkungi ao nah chata a vaw tla
ngaita ta, ei pachâpha leina lâ ta zawpi pasôzy vaw hlao kaw ta, Siamkungi ta a
sa thaoh no tawhta hiahrina khâ ei dao ngâthlâh ha tyhpa, “Hmialia meihthâhpi, tahpa hla kha na phina chhâpa na chho tua”
tahpa ta hiahrina ei dao tyhpa cha, atahmâ ei phi tawhta kô 14 daihmâ a sie
tawhta, he châpaw (Article) hmâpa heta ei vaw reihpasia. Ei hlaphipa na pasôpa
ta, a vaw nahthlie tyhtuhpa zydua hnohta alynabie reih hmeiseih na ta, hla na
paphisatuhpa laihsa nata a satuhpa S. Siamkungi hnohta chhao ei ly hmeiseih
hra.
PAHMÔHPI HRO TA
MIAH A PACHUPA CHA !
~ J.B. Khaisia ( Mara
Writter)
Marapa
saw pitloh palôhhâhpa rakhapa momaih heta cha pahmôhpi a pahno leipa eima y
nahta pangiasa leipa na ta, anodeikua a phana lâchhâh ta a reihpa eima y lalih
nahta a ngia leipa ta, eima manô mapawzy daihti tawhta tanoh taihta a chhiena
lâchhâh deikua reih awpa a hluh kaw thlyu aw. Achhâpa cha Marapa ta eima sahroh
zaopa hry ta khichhai âhmie châta eimâ pachy chaipa ‘AWH’ a nie thaipa a châ vâta a châ chai nahta â ngia.
He
lyurâhpa pavaw (Pahmôhpi) no-aichhih kawpa nata eimâ hao kaw tyhpa ta eima hro
châta miah a pachupazy bâhta reih’pa khoh kaw na ta, chavâta na palôh rie nâ
pahy kaw awpa ta ei châ haw.
1)
Pahmôhpi
cha avâ liata a chareina asâh ta, bobyzy nata pavaw kalihkathâh a hmâhpa sahlao
hry liata pahrâ beih leipa ta, pahmôhpi ta zilih a chahâna su liata pavaw
hropazy ta tlô hra veih ei. Chahawh hrana chata nâ chhao chyhsa riarô akopa,
palôhrupa buahpa, chyhsa kyhchhie reih thaipa nata a hohhiah thaipazy charei
pha leina zilih liata charei awpa achhuah lymâ teh.
2)
Pahmôhpi
heta saichhieliena, pachâchhieliena (Vision) hnei pha kaw ta, chô lâ 5km â
hlapa tawhna khi ta alei liata alao nie awpa cha mohpasia thlâh ha ta, cha cha
pangaipa ta thatlô kawpa ta a zawhnao ta, khâpa ta hmahta a mo paviasa beih
leipa ta, â chhuahna cha âdy kawpa ta liahsa a mohpasia tyhpa a châ. Nâ chhao
nah mo chhuahpa cha liahsa moh ha la, khâpa ta hmahta na palôhrupa paviasa
pasaih leipa la, na hlaotloh hlâ via cha nah mo chhuahpa cha khâchâ achhuah thlâh
ha teh.
3)
Pahmôhpi
cha hmohrohhneipa a thi chiehpa nie beih zawrâ leipa ta, a thiehpa sai ta â
chyh tyhpa a châ. Nâ chhao ta, nâma liata hmoparohpa nata a chhohpa hmo khô
chiehpa taopathi thai khao lei awpazy ta a pabuasa leipa la, pachâna thiehpa,
achhuahna thiehpa nata thlahpa thiehpa ta atobi lymâ teh.
4)
Pahmôhpi
he thlihpipa a chi leipa a châpa dei châ leipa ta, a tlaichhai kawtuhpa tlao a
châ ualua aw. Meihdo vaw zoh (Meih a vaw chhoh) via, thlihpi pathlipa a rarôh a
vaw y via no heta a thapawh tyh ta, ano tha hmâpa ta a zawzâ leipa ta,
thlihpipa pathlipa hry liata a mathlaw pakaipa ta âsâh kawpa liata a charei
tyhpa a châ. Nâ chhao buana nata rairunazy a vaw tlô daihti liata hnabeidy
thlâh ha leipa ta, chazy chô liana chata na mathlaw (ngiapâna mathlaw) pakai
la, cha rairuna thlihpipazy cha nâma châ chalotuhpa a vaw châ aw.
5)
Pahmôhpi
ta a nao sialia kawpa ta mo hropa angâhchhâ chakhyh beih leipa ta, a pasia tua
lymâ tyh. Keimo chhao eima chakaolâh awpazy cha eikha thlahrai ta zo chakhyh
thlâh ha leipa ta, pahnopasia tua tyh awpa a châ.
6)
Pahmôhpizy
a vaw machâ via nahta a mathlawzy a tha vaw chhâ via laih ta, a khodâh hawhta
thatlôpa ta azaw thai khao leipa ta a y vâta thi ngâhpa ta (thi awpa hâpa ta) a
vaw châ tawhta cha su dâhthlohpa liata anyupa ta ahmi parohpazy py khaipa ta,
hmi thiehpa a vaw thao tawhta â nyuna su tawhtapa cha ama pua sai heih tyhpa a
châ. Keimo chhao he chiehleinazy hneipa ta palôhrupa thachhâ panyuna daihti
liata eimâ pathieh pathi heih thei n’awpa su pangaipa ta, hmoparohpa pha khao
leipazy cha chatho pathlahpa ta nôpona nata phaohri zydua chhaota Bei zisu
ngaipa ta a no ta miah a taopathi heih aw tahpa pahno ei suh u.
He
pahmôhpi, khâpa saw ta eima rei leipa hro tawhta achu awpa a ypazy he eima hro
nahta a pakho ei sih la, mopâtlâh a châpazy amopâ ta hmâhpazi achhuah lyhlia
awpa eimâ khokheipa a châ. “CHYHSA DEI
LEI CHA PACHU A NGIAH VEI”.
Ei châ ly kaw ei.
Machâ reih
1)
Ati :
Ahnei, tyh, nôvah ta ahneipa
2)
Achyuh : Nôvah
châta hiapa
3)
Angie : Palôh
liepa ta hlasapa
4)
Angiah : Palôh ta vâ ngaitapa
5)
Ahai :
Atai, ahluah
6)
Ata :
Atahmâ
7)
Atazâhnia :
Atazâ, a zâhnia
8)
Atlao : A
pâhria, pâhria
9)
Atlaopâ : A y khao
leipa, a leidia hawpa, a thipa
10) A
ry râh : Viah râh
1.
Editorial 2
2. R.A. Lorrain Hlaphôhzy
~ Laicho
Nôtlia 3
3. BML Hmahlana Report 11
4. Pahmôhpi hro ta miah a pachupa cha
~ J.B. Khaisia 14
5. Chhâzaw châta reihpipa ta chahnaopa-ipa
~ Samuel Hnaihly 16
6. BML Meeting biepathlupazy 19
7. Siaha Town nata pathaihna
~ Rev. Thylua Hlychho 21
8. Hmialia
meihthâhpi
~ L.
Beimokhai 25
9. Mara reih
rozie dopa 31
Mara reih rozie dopa
Kha(m) : Kha kha khâpa a châ(pro)
A kha a seih kaw.
Kha(r) : Tao kha, hria kha
(Adv)
Lâbuah a kha (Adj)
Khah(d) : Hmo pha leipa tao khah
ei suh u (adv neg)
Khâ(m) : Khâ a reih (adv)
Khâ(r) : Khokhâ a chôh(Verb)
Khâh(d) : Tao leipa ta ama khâh
ha(verb)
Khaw(m) : Ochhi a khaw (verb)
Khaw(r) : A khaw ama pahy(noun)
Khawh(d) : Khawh â vy ngâ khawh(adv)
Khy(m) : A khy mah y(verb)
Khy(r) : Châhna baipa â khy(verb)
Khyh(d) : A khyh veih ei(verb)
Khi(m) : Khi lâ ama khy(adv)
Khi(r) : A rih a khi(verb)
Khih(d) : Khih a deih haw(adv)
Siaha khih liata a y(noun)
Kho(m) : Court liata amâ kho(verb)
Ama doh amâ kho(adv)
Kho(r) : Kho â pao kaw(adj)
Khoh(d) : Khoh ama tô(noun)
 khoh ngâsâ(adj)
R.A. Lorrain Hlaphôhzy :
~ Laicho Nôtlia
Abeipa Zisu ta Khizaw pachha
n’awpah ta a hro â hlâpa hawhta, R.A. Lorrain chhao ano hrona dei châ leipa ta,
ama chhôhkha zydua chhaota Mara sawzy pachhapa ta eima y thei n’awpa ta ama hro
ahlâpa ta, Mara leilô liata buchâh nata doh-lei lâta amâ lie khai. Khizaw liata
khih rônah chaipa tawhta khizaw râh liata khih chaki chaipa, ama pahno beih
leipa khih cha ama tlô. Ku rai hria beih leipa cha, Mara sawzy kyhpachâna vâta
nohsa vâsua ry liata ti thai, tho phao, pachâ byuh ta, meikhuh chhaota ti chho
beih chho tao ei ta, riethei to nâma nata kei vâta ama tao.
Hezy vâta Krista pachhana bie cha
vaw thei ha pi ta, pachhana cha eima vaw to haw. Chyhsapa ama châ hrapa vâta
tloh pakina chhao ama hnei lei thei hra. Moleina raihria vâta âmo liata nô-una
nata palôh do leipa chhao eima phaoh hôlô thei hra. Châhrasala, chazy cha
thlahpa pachhana bie nata pakaoh khi tlâh châ vei.
He pachhana bie rônah ngaitapa kaw
tlôkheituhpazy, ama pôhpa nata sapazy hmô awpa y khao vei hra sala, khizaw y
chhôh eima pahno ngâthlâh ha n’awpa ta khâpa hmo chhâma eima tao awpa he Mara
Awnanopa heta eimâ bâh. Ei saduthliena cha concrete o taw pha ngâsâpa, a moh
‘LORRAIN LÔPU’ bipa ta, he lôpu (o) chhôh liana heta, ama hriana zydua hniehnôh
a y theipa maih paso aw pi ta, râh to su to tawhta vaw tly aw ei ta, he he
marapa râh byhnâ a vaw châ aw.
He zydua pachâna tawhta he a ry
liata Hlaphôh he ei vaw roh.
1. Nohtla
beih lei khizaw vaotuh,
England
râh pha, khihpi London;
Râzâh
beinô â tyuna su.
2. Â
ngiazie nah ngiaryh chhihzie,
Ahy
chho thai reih thai y aw;
Noh
tla khih deih chhao thei hmâ lei.
3. He
tlu khih pha su phapa tlai,
Khâpa
lôhpi chama phaoh ta;
Valâ
a zoh sai thlâh ha tly?
4. Khâpa
lôhpi vâ châ bao vei,
Chô
lâ awna ao vâ tawhta;
Hnôh
chhypa ta tlâ ‘ma siesai.
5. Kha
hlâ zydua London liata,
Ahy
vâ ngiah leita laih ei;
Chaobiepa
ta Kâna râh hawh.
6. Unawh
mosa pilâh zydua,
Hnoh
chhypa ta khôsai awpah;
Kheihta
phei lâ nama chakâ?
7. Unawh
mosa zydua hlâta,
Chô
lâ awna ao heta na;
Chhôhso
tlao a thua via ha ei.
8. Chô
lâ tawhta awna ao he,
Zawna
hawhta tlâ râ sai ei;
Abra
hawhta tlao sie papua.
9. Hmia
lâ ama tôh laih lymâ,
Chhituh
Mawsi hawhna khata;
Hnabeidy
lei sie lymâ ei.
10. Chhituh
rônah ypâna vâ,
Lâkô
daih ei laih n’awpa su;
Beipa
chhâzaw reithai y se.
11. Abra
hawhta ngai n’awpa su,
Chybia
pahno vei hr’ei sala;
Tlôkhei
thlyu thlyu â taihpa râh.
12. Beipa
taipa Marapa râh,
Tlôkhei
haw ei, Haleluia;
Mothlih
chi tawh noh khaih vaw lâ.
13. Hârapa
saw, nô hnei lei hawh,
Abeipa
ta siesai beih vei;
Ama
hnohta pahrâ lymâ.
14. Khihsa
tôhtu y zia n’awpa.
Novâh
a ru mongyuh-nô châ;
Ti
thai tho phao, beih lei naih ta.
15. Paohsi
thai vei, ngiakhoh chhih vei,
Chakoh
meikhuh zaina hry ta;
Tichhi
beihchho tao awpa cha.
16. Chhôhso
ru ta ngiah aw vâ ma?
London
suzy opi bao kha;
Raithlih
pah-ru hi thlyu aw vei.
17. Ramâ
khaihna London opi,
Chhôhso
ru ta rohpady châh;
Lawta
lahpi lôh phaoh hr’aw vâ?
18. Khizaw
phasana zydua hlâ,
Thlahpa
leidia thapasana;
Chhôhso
lôh lia veih via tlôh ei.
19. Hro
chhôh khihsa rairuna ta,
Pakhâ
thei vei chakaona rai;
Krista
vâta Kraws tlao pu ei.
20. Lei lia rietheina zydua he,
Vâ
Kâna râh tlô tita cha;
Hnohchhypa
ta lei khai ha aw.
21. Riethei
rairuna zydua he,
Amâ
ly hla vaw châ khai aw;
Pachhatuh
hnoh ama tlô ti.
22. Mara
sawzy thyu la khaih t’u,
Idâh
ochhi â pahy haw;
Ngia
t’u Peirâh Bei chareina.
23. Pachhatuh
Bei saina chôta,
Sie
lymâ t’u Mara sawzy;
Khotalaina
râh vaw lâ haw.
24. Beipa
Zisu ryuhi hnôh chai,
Thâtihpha
chho râhto liata;
Mara
sawzy maohphaoh chyu pi.
25. Pachhana
bie rônahpa he,
A
saipa ta hmô ha pi ta;
A
saipa ta pie hr’aw pi mâ?
26. Awhsitlana
khô lâ râh tawh,
Pachhana
bie vaw tlôpa he;
Tlâ
eimâ tyukhei thlâh aw mâ?
27. Krista
pachhana thâtih he,
Mara
sawzy châ dei châ vei;
Khizaw
pho to châ chhao a châ.
28. Sie
para ta, hria pathao s’u,
Nohzy
miah a tla khâh hlâta;
Daihti
phapa thlai a chhâ aw.
29. Moh
tua khizaw chyhsa hluhpi,
Leidiana
lâ pangai hai ei;
Ahy
sie aw pachh’aw p’ei ta.
30. Krista
palôh kyhpachâna,
Nâmo
liata a pahrâ khiah;
Y
molo thei beih aw v’ei chi.
31. Pôhpa
tlai ta sie cheingei’pa,
Beipa
ta miah ahnaw beih vei;
A
byhnâ tawh tlao sie hr’ei s’u.
32. Na
sôh nah piah, o lyu zydua,
Ahy
châ pie, pachâ tua bao;
Nâma
theina â hlao rai mâ?
33. He
zydua he Beipa Khazoh,
Tahwta
na daopa sai a châ;
Khâzia
na ria a y rai aw?
34. Alyna
châ pahnopazy,
A
lie hluh ta Bei ta thô aw;
Na
zo vei khiah pasia tua rai.
35. “Na
pasia la” Beipa ta tah,
“Vâ
ochhizy pahy na ta,
Nâ
vao tiah lei ei cha pie aw”.
36. Beipa
Byhnâ totuhpazy,
Riakhiehpa
cha lei via aw ei;
Chhoreina
â baichhi pâ aw.
37. Lei
ryu zydua buakha châ dei,
Movi
hlâta thlai lei khai aw;
Pahniehna
tlâh vaw châ tlai aw.
38. Ryu
pachôna pha chaipa cha,
Kyhpachâtuh
Beipa ku lia;
Lei
thai lei ta, sai-ie hr’aw vei.
39. Khizaw
daihti vaw chhâ tita,
Khâpa
na reih aw Bei hmia lia;
Ku
ruapa ta ma nâ tyh aw?
40. Bei
kyhpachâpazy dei cha,
Vaw
welcome aw vârâh gate lia;
“Na
bei ly lia ngia teh” tah aw.
41. Vârâh
ochhi thaby liata,
Ku
chamieh ta ma nâ duah aw?
Kheihta
Paw hmia na kha thai aw?
42. Hmia
kai chôta Pachhatuhpa,
Dy
awpa ta na khoh khiah la;
Beipa
Zisu bie ngiah mah y.
43. Ahy
rai ta Krista Zisu,
Ngiapâpa
maih a pachha aw;
Chhâzaw
hrona chhao a hnei aw.
44. Daihti
phapa a khô hlâ he,
Hria
para s’u Krista châta;
Noh
miah a tla khei hlâ heta.
45. Rei
khao aw vei, Krista vyna,
A
mâ khai s’u Mara sawzy;
Chhôhso
nainôsô khao lei ta.
46. Chaih-mie
pyu nah rahao chhaota,
Vâ
meihdo hry a vy aw ta;
Nâ
mâ aw ma, dy awpa ta?
47. Nainôsô
ta, mâ leipazy,
Parupa
hawh vaw pachhai ei;
Ama
tovyuh meitipo dei.
48.
Hriena su lâ khô awpazy,
Chhaihna
lyuhbie hlâ awpa cha;
Chhôhso
mei hawh miah kâ thlyu aw.
49. Rohpady
na meitipo huh,
Lyu
rao meisaihpa na a lyu;
Lôh
a du va laih n’awpa ta.
50. Hmô
pachhina meisaihpi hry,
A
zawvo ei, lôh-rie sahlao;
Vânô
– vâsâh paza hai ei.
51. Buakha
chhôh dei chhao châ lei ta,
Tlyzaw
chhâzaw meisaihpi lia;
Vâsâh
ama paza awpa.
52. Ngiapachhipa
phahnai khao vei,
Zawngiah
daihti â khaw ha aw;
“A
hawh tu na” tlâ ‘ma tah aw.
53. Meisaihpi
tawh awh-na ao chuh,
“A
sah tu haw, a pasa tu”
Ngiakhoh
y vei, rarôh y cha.
54. Meisaihpi
vâ dâhphi pasa,
Ti
di kha chhao vâ-iapa ta;
Lieluh
papaw zoh hôlô ei.
55. Hro
noh chhôh lia, Khazohpa bie,
Khâpasaw
ta reih leipazy;
Vâdua
chaipazy châ aw ei.
56. Ngiapâtuhpazy
deikua cha,
Vâ
ruapa lia Zisu hnohta;
Laihzaolao
ta charei aw ei.
57. Ryureina
noh rônahpa lia,
Ngiapâ
leizy thlahzohpa ta;
Chalyu
aw ei, Bei hmiakô lia.
58. Mietakuzy
Bei chachâh lâ,
Mie
sahlao dei, a chavei lâ;
A
pahrua aw ryureih noh lia.
59. Chito
photo chhôhkhazy taih,
Chhaihna
noh-y chhi awpa he;
Khôkhâh
thai’pa châ tlôh aw va.
60. A
kyhpachâ reingiahzy dei,
Khei
pakhy aw, miezy hry tawh;
Bei
lyna laia amâ ngia aw.
61. Pachhapazy
‘ma thaphazie,
Lyta
Vâlyuhchâzy chhaota;
Mathlaw
ta a zawzâ aw ei.
62. Bei
dyuchhai chô lia â tyuhpa,
Kyhpachâtuh
Beipa Zisu;
Rônahna
ta a khu khaipa.
63. Bei
dyuchhai lia Beipa Zisu,
Machâzy
ta a hmiakô lia;
A
bôhpa ta a naoh hai ei.
64. Vânawh
Serafi sahlao ta,
“A
pathaihna, a pathaihna”
Tah
ta naoh ei, bâh leipa ta.
65. Pachha
sawzy rônahzie chhao,
Ama
hmiazynoh hawh khaih ei;
Pachhatuh
Bei kiah lia tyuh ta.
66. Bei
dyuchhai tawh ao vaw puapa,
“Hezy
riethei tawh vaw puapa;
Thisaih
ta pasipazy châ ei”.
67. Khaihna
ngiah vei, Beina khihpi,
Chatlaipazy
chareina cha;
Haleluia,
hmô byuh chhih cha.
68. Tlô
ngiatiah va rônah râh cha,
He
lei râh tawh rohpady na;
Raithlih
chhaotaa ei sai nohto.
69. Pachha
sawzy charei n’awpa,
Beipa
chhuahdypa khihpi cha;
Ngôhsuapa
o, tlyzaw khaihpa.
70. Machâ
pakih palihzy ta,
Bei
dyuchhai kiah chadôpa ta;
“A
pathaihna,” tah ta awh ei.
71. Vânawhzy
chhao ao paro ta,
Bâh
leipa ta, pahâ hei ta;
“A
pathaihna,” tah hra ei ta.
72. Tahmâ
riethei a rôhpa ta,
He
khizaw lia charei hr’ei si;
Lyna
khih thlai a vaw deih aw.
73. Khihdei
rônah a vaw khaih ti,
Tahmâ
nôpo ‘mâ rôh-nazy;
Bei
nônai hnoh chho khai aw pi.
74. Hrochhôh
buakha he khizaw lia,
Nohto
zâto tyhreihna ta;
Miah
chadô ta eimâ rôh tyh.
75. He
khizaw lia ngiabâh tlâhpa,
Duama
y vei, hrochhôh noh lia;
Mâchhie
sana râh dei tlao châ.
76. Khihsa
tôhtu niebaw kyh ta,
Lohthiepa
ie chawh rôhpa hawh;
Nohto
zâto a khiehrâh pi.
77. Khizaw
hmo zydua he moh tua,
Hlô
awpa rai y tlâ veih ei;
Paw
hawh buakha ta ta lo ei.
78. Tlaichhai
tlâh awpa rai y vei,
Khizaw
lia hmoto zydua he;
Sisaw
leipa sai tlâ châ ei.
79. Pathipalôh
tlokhuh ta ta,
Khizaw
lia â pahniehpazy;
Vâdua
chaipa sahlao châ ei.
80. Daihti
nata kôzy nohzy,
A
reipati thai leipazy;
Vâdua
chaipa sahlao châ ei.
81. Hmia
hnôh sa lei manôh hy rai,
Thlaochhi
veih ei, hrochhôh liata;
Vânoh
sahlâh to hr’aw veih ei.
82. Chyhsa
hrupaa hmiatuapa cha,
A
thi theipa a châ, tahpa;
Â
pahno thai leipazy hih.
83. Chyhsa
hrupa mianona cha,
Nôpaw
chhorei zyh leipazy;
Hlo-ia
chhao â tlu leizy hih.
84. Nôpaw
chhorei ngiah leipazy,
Manô
mapaw bie phôh hawhta;
Lâ
chavei tly lei thei veih ei.
85. Chyhsa
sopa hlo-ia lyupa,
Y
pathâ lei, raisâh sapa;
Ku
dao beih vei sawnawh chhâ taih.
86. Chyhsa
ria-y tupa nata,
Riakhieh
tupa, ria chhiepa cha;
Vânoh
heta â kâ sai tyh.
87. Chyhsa
kyh reih, haihphiah thaipa,
Lalie
heihpazy chhâna cha;
Noza
hmiachhie, hiahkhana dei.
88. Saw
reingiahpa molopa cha,
Nôpaw
lôhpi tha padâh ta;
Vânoh
sahlâh hluhpi â kei.
89. Pih
pasipa, lah pasipa,
Pahneisao
khâ, ânapa hmo;
Lâkô
daihna hawhtu thai vei.
90. Thâtihpha
ta he zydua he,
A
chahry khai thlaodi lei ta;
Chhôhso
ta phie a vao khai s’u.
91. Thâtihpha
tlôkheituhpazy,
Phei
cha â ngia raolao tlai na;
Chhâzaw
hrona phei a vaw châ.
92. Ama
hnazô, tliahtlâ chhao hmah,
Hmô
awpa y khao vei hr’ei sa;
Ama
hniehnôh chhâ pachhy s’u.
93. Eimâ
thei thlâh, my lei n’awpa,
Khâpa
chhaichhi hiahbâh he ma;
A
pha chai aw, pachâ tua s’u.
94. My
lei n’awpa lôbô he cha,
Tao
hr’ei sih la, zawrâpa hmo;
Meihkiah
buakha, ti doh aw vei.
95. Saduthliena
he hawh heta,
O
taw ngiapa paryh sih la;
‘LORRAIN
LÔPU’ mohchho bi si.
96. He
lôpu chhôh liana heta,
Ama
hria pasana zydua;
Paziah
aw pi, châ bie ngia ta.
97. Hmo
hmiatuapa Biehrai Hlabu,
Ama
dairi, châ bie zydua;
Ryusôh
châta soh khai aw pi.
98. He
LÔPU he khizaw duah chhôh,
Tleih
leipa ta khâsia sih la;
Paku
lôh-nah tlu sôh aw ta.
99. Lorrain
Lôpu hmô khohpa ta,
Khachho
vâdâ kao to tawhta;
A
zu vy ta, tlô kiah aw ei.
100.
Beipa Khazoh eimâ châ hia,
He
Lôpu he miah pyhkhei la;
Râh
Byhnâ hnawh châ awpa ta.
CHHÂZAW TA REIH PIPA TA
CHAHNAOPA-IPA
‘TLÔSAIH REIH’
~ Samuel Hnaihly
Atanoh (3.7.2020) cha notla bia lâta ei
sie hlâta tah na ta, ei ziana chhôhpadâhpa liata Mara chi thâtih (history) reih
heih na ta, ei hmo reipa tlai ei chhôhso liata theisâlô khaita na vaw khai ta,
pachâna thata a vaw ngia ta. Eima Beipa Zisu Kristâ nata hlâno mopathaihpa âmô
ha p’enawhzy chhao thata a thei na ta. Zisu biereipa nata mopathaihpa Pity biereipazy
tlai cha kei thotlâh lômaohpaw palôh thata a palie. Marapazy pi he zâkhano
tawhta eima palôh a vaw hâh thai lei ziezy thata pachâ na ta, raithlih ti cha
za zôpâ daihmâ ha ta. Machâ Zacho Hnaihly (L) hla phipa EI VAW PIKHEI EI REIH CHEINA
tahpa hla tlai kha kaoki khaipaliena taihta sa awpa khona pathipalôhzy pua vaw
hnei khai ha na ta. “Khazia ei reih ei pahlei aw, Chô Khazoh eina piepa cha;
Pasô ei si â ngianazie, Thyutlia eima daihti chyu ta” tahpa ta ei tyuna
liana chata tuhpi kalinô hawhta a hi ngâ kaw na ta.
Rev. R.A. Lorrain khata reih pipa hnei
awpa he Mara sawzy ta eimâ ngiahpa, eima chipho aduah papua n’awpa liata khâchâ
a byuhpa ta a pahnopa vâna khata Mara bei charu Zyhno, Chapi, Iana, Tisi, Sabyh
nata Tlôsaih beizy cha Saikao khih liata a vaw awpakhy pâ ngâ kawpa a châ.
Vaili mahpaw ta hiahrina hetana heta tao ta: “Marapa sai châ ei chi ta,
kheihawhpa reih he ma Bible nata Hlabu nata a hropa chhao, Mara châ
liata eima hmâh awpa” tahpa ama kho patlysa ta. Bei nahzy cha pakha pakhata
ama pachâna pareisa lymâ ta. Tlôsaih paw (Vaili mahpaw) chata, “Cha nama
biereipa chyu cha namâ thei pachâh khai ma,” tah ta. Reih â thei leipazy
ama y hapa vâna chata, R.A. Lorrain chata “Cha khiahta la, he Zawhâna ei
paliepa he vaw reih sala, nama thei ma thei vei ma vaw nahthlie muh vy” tah
ta. Châbu a rei tawhna cha, mo pakha mo pakha lâta, “Nama thei ma? A
thei leipa nata a pahno leipa nama y ma?” tah lymâ ta. Bei charu p’enawh
chata, “Eima thei khai na, Tlôsaih reih he Marapa saw ta eima reih pipa ta
eima hmâh awpa na a châ” tah ei ta. Cha no tawhta Tlôsaih reih cha reih
pipa châta chhâzaw nata chhâzaw châta ama chahnao pa i haw. A rônah dâh
chi!!!!!
A chô liata eima palâsa ha chiehpa “Eima
thei khai na, Tlôsaih reih he Marapa saw ta eima reih pipa ta eima hmâh awpa na
a châ” He liata ama biereipa tlai he ei palôh na hria kaw ta, Biehrai liata
ei chyhsa pasâhsapa mopathaihpa Pity biereipazy tlai a vaw thei kaw na ta. Bei
Zisu Krista, Philipi Kaisaria bia a vaw tlô nahta, a pachupazy hnohta “Chyhsazy
ta Chyhsa Sawchapawpa he ahy na a châ ama tah? tahpa ta a vaw hiahri daihti
ta âchhyna a kaw reih papuapa he zakha liata zakha tlokhuh pasu ta, a
hiahrina hih Pity heta âchhy pasu tu vâna heta, “Mesia programme chhao kha
phualuahpa ta tlao a ypa a châ.” Pity ta, “Messia cha na châ, Khazohpa
hrohpa sawchapawpa cha” tahpa ta a chhy ta. Zisu ta Pity hnohta, “Saimaw
Zawna sawchapawpa, na nohhlao na! Sapa nata thisaih ta a cha pahnosapa châ tlôh
leipa ta, ei paw avâ liatahpa ta a cha pahnosapa tlao a châ.” Zisu biereipa
nata Pity ta Zisu hiahrina âchhyna bie tlai he, thlahpa mokhaoh ta ei za sai
châhta R.A. Lorrain nata Mara bei charu p’enawh ama bie reipahmaohpa
tlai kha â lyu kawpa ta ei za pahno. Mara bei charu p’enawh ta Tlôsaih paw
(R.A.Lorrain) hnohta ama biereipa, “Eima thei khai na, Tlôsaih reih he Marapa
saw ta eima reih pipa ta eima hmâh awpa na a châ” ama tahpa tlai he
thata pachâkhi a tlohpa a châ. Mara bei charu p’enawh kha sapa nata thisaih
ta pahnosapa la châ thlyu veih ei, Mara sawzy Khazohpa, avâ liatahpa ta ÂCHHYNA
he a pahnosapa a châ cheingei aw tahpa he ei ngiapâna a châ.
Chavâta, zawhly reih / Mara reih pipa
(common language) he eima pasô kaw awpa a byuh. REIH PIPA ‘TLÔSAIH REIH’ he
Mara sawzy sapa nata thlahpa liata apôhkhana, kyhpachâna, a pahnothaina etc
lâthlôh liata eimâ chhih laih lymâ n’awpa liata Abeipa Khazohpa ta a eihrâhpa (special)
ta maniah a piepa na a châ e tahpa eima sia awpa a byuh. R.A. Lorrain nata Mara
bei charu p’enawh bietluna ama taopa he Khazohpa ta chhao avâ tawhta a pahnokhei
tlaina tahpa he a thiehpa ta eimâ pyh thei tita la, sapa nata thlahpa liata
byhnâ thata eima to aw. Eima kaokâh reihzy eima pasô kaw no ta nata pabohsa
awpa eima khoh kaw no ta, Reih pipa ‘Tlôsai reih’ a chaie chahmyna lâta hmahzy
eima la khiahta la Mara sawzy byhnâ to aw ma pi. Chipho a chhaizaohna maniah
tlôkheituhpa dei a vaw châ aw.
Chavâta, Khazohpa ta Missionary zy nata
eima manô mapawzy (Mara beizy) siepahliepa ta Marasaw zydua châta reih maniah a
piepa ZAWHLY REIH / REIH PIPA he eima pabohsa awpa a châ. Eima biehrai hmâ
ngâpazy, Mara Krizyhpa Hlabu eima hmâ ngâpazy etc. liana heta lôhtlâh a pao ei
suh u. Eima kaokâh reih he pasô ta cheihchalo awpa tlai a châ, anodeikua Mara sawzy
eimâ pôhkhana pachhaihpazaohna taihta hmah eima la khiahta la byhnâ to aw ma
pi. Chavâta, sapa nata thlahpa liata Mara chiphozy lôhraoh siaraoh kawpa ta
hmialâ keih eima chakâ lymâ thei n’awpa ta CHHÂZAW TA REIH PIPA TA
CHAHNAOPA-IPA ‘TLÔSAI REIH’ he pabohsa ta, pasô lymâ awpa he Mara sawzy
maohphaohna a châ.
“KHAZOHPA NATA MARA RÂH CHÂTA TEI PARAOH
LYMÂ SUH VY”
SIAHA TOWN NATA PATHAIHNA
Biehmia :
Chyhsa to ta eimâ ngiah chaipa cha pathaihna he a châ. Khazohpa chhaota
chyhsa hnohta â hnawhpa cha pathaihna he a châ hra. “Nâmo nama pathaih awpa a
châ; kei pathaih tlôh na ta” (1Pity.1:16) tahpa a châ. Râh nata khih hmahsiepa
thliena pha chaipa cha pathaihna he a châ.
Khihpi tlyma, thotlâh khih tlyma, a pathaih leipa cha a hmahsie vei tah
pi ta, a pathaih kawpa cha a hmahsie kaw eima tah tyh. O rônahpa nata hmo mâ rupa hneina liata khih
hro- râh hro atlu thei’pah châ leipa pi ta, pathaihna kyh liata deikua cha a pha
kawpa ta hmah eima la khiahta la khizaw liata râh hmahsiepazy raohpa ta keih
eima chakâ thei thlâh ha aw. Khazohpa ta chyhsa hnohta byhnâ a piepa cha miano y
ta, miakhana cha pachhana châ ta, a saipa ta pie ta, mianona cha pathaihna he
châ ta, chyhsa ta a hria papua awpa a châ. Chavâta Siaha Town, eima khihpi he a
pathaih kawpa ta tao achhuah ei suh u.
Siaha Town he Mara râh thlalâ châ ta, Mizoram district capitalzy hry
liata pathaih chai awpah ta hmah la ei suh u.
1. Siaha Town mohpasiana :
Siaha khih he Mizoram liata
District -3 (Aizawl District, Lunglei District nata Chhimtuipui
District) a y nota district Capital a vaw châ hapa châ ta, kô 48 (1972- 2020) a
uhtheipa vaw châ ta, district capitalzy hry liata hmahsie lei chaipa eima châ
thlyu aw. Daihti a khô hapa liana khata eima district liata hawsaih thina a hluhna
chhâpa ama reipa cha “Siaha District he ama pua tu hana” tahpa a châ. He bie he
ei palôh na hria kaw ta, my thai va na. He bie heta Siahâ Town pathai awpa ta
eina pahao kaw. Siaha Town chhôh liata khiliah lâpizy, sidedrainzy, office
& compoundzy, school & compoundzy, private o & compoundzy, Siahatlâh
tawhta Meisatlâh taihta mohpasia tua ei suh u. Kô 2019 chhâna lâ tawhna khata
khiliah lâpizy vaw pha via ta, eima khiliahzy vaw pathaih via ta, aly’pa a châ
kaw. Khataih vaihzy ma pathaih ta, khataih vaihzy ma pathaih vei? Eima vaih
chyu mohpasia ei sih la, pathai â ngiahpa cha eima pahno thlâh ha aw.
2. Palôh (Moral) pathaihna a byuh : Siaha
Town a vaw pathaih thei n’awpa ta siaha khih liata a pahrâpazy palôh a pathaih
tua awpa abyuh kaw. Palôh pathaihpa, pachâna dopa, chhie nah pha pahnona pasopa
nata khotlyna dopa eima hnei tua awpa a byuh kaw. Siaha khih he a pathaituhpa ma
hluh via ei, a papuatuhpa maw? Chyhsa chyta ta Siaha khihpi he pathai hualua ei
ta, chyhsa hluh via syulyu ta ama papua tyh, apei kaw. Khazia maw? Eima palôh
phaozie â do vei, chyhsa thokha cha apuapazy he ama thy chakhyh thlâh haw.
Chavâta pachâna dopa palôh eima hnei
thei n’awpa ta apachuna phapa eima hnei hluh awpa a byuh kaw. Chhôhkha nata
khitlâh liata pathaihna kyh a pachu hluh ei suh u.
3. Siaha Town pathai n’awpa dâh : Siaha Town pathai n’awpa dâh cha a ry liata
palâsapa hawhna heta hmahlapa châ sala a pha thlyu aw.
1). Siahâ Town chhôh liata khiliah lâpizy he
pathai awpa a châ. Zâkô 2019 chhâna lâ tawhna khata eima khiliah lâpizy vaw pha
kaw ta, khiliah lâpi chhao a vaw pathaih via haw. Chata a châpa vâta eima
khiliah lâpizy he a raopa maih tao chhyh lymâpa châ sala a pha aw. Eima o
kiapâh nata eima vaih chyu liata lâpi a raopa a y khiahta la, biehneituhpazy
hnohta thlai tlôkhei ei sih la. Lâpi tao n’awpa châta sôh a y lei no chhaota
zawpi ta thyupakhypa ta lâpi cha tao lymâpa châ sala a pha aw. Eima khiliah lâpizy he a pha khiahta la anao
kawpa ta pathai thei aw pi ta, eima Siaha Town cha a vaw pathaih thlâh ha aw.
2). Tihry lonazy (Side-drain) he eima pathai awpa
a châ. Siaha Town a vaw pualei kaw tyhna
chhâpa miakha cha tihry lona pha lei vâ a châ. Su thokha lia cha tihry lona rao
ha ta, tihry cha a khona lâ maihta a loh ta, tihry ta hnaihny phaoh ta, eima
khiliah nata tlyhmiazy a papua khai ha tyhpa a châ. Su thokha lia cha chyhsa
thokha ta a puapa byh khiah ma tah ei ta, Tihry lona liata a puapa/hnaihny ama
thy thlâh ha, a pei rimâ cha la. Tihry lona châ ta, tihry lona liata a puapa / hnaihny eima thy lei awpa a châ.
Cha tawhla, su thokha lia cha Tihry lona (Side-drain) rao ha ta, tihry cha loh chakhyh chaimâh ta, a khona lia maihta
hnaihny patoh ta, cha dei châ va, tihry ta râh thata a parao thei hra. Tihry lona
he apha kawpa ta mohôh ta, eima pathai khiahta la Siaha Town cha a vaw pathaih
thlâh ha aw.
3). Private Compound pathai heih awpa a
châ. Siaha Town chhôh liata eima O nata
compound zy, O sahdô a hneipazy chhaota hmo mâ ru kawpa râh eima hneipazy he a pha
kawpa ta mohôh ei sih la, eima pathai chyu awpa a châ. Lâpi kiah liata a ypazy cha ama o dady liata
lâpi nata lâpi dokâh chhao ama pathai tyh awpa a châ. Cha hawhta eima private
râh nata compoundzy eima pathai khiahta la Siaha Town cha a vaw pathaih thlâh
ha aw.
4). Siahâ Town pathaituh awpazy :
Siaha khih liata a pahrâpazy ta Siaha khih cha eima pathai awpa a
châ. P.W.D. ta ama lâpizy cha pathai tyh
ei ta, MADC L.A.D. tawh chhaota ama maohphaohna hawhta ama pachâpazy cha pathai
tyh hra ei ta, cha tho ta V.C. nahzy ta ama area chhôh ama pathai tyh hra. Cha
hawhna chata NGO zy chhaota vaih nata Town chhôh liata a châhta pathaina rai
ama hria tyh hra. Hetana chôta eima
Siaha Town cha pathaih mâh vei, hmahla via lymâ a byuh kawpa ta ei pahno. A ryhpaoh
thei sala, pathaihna lâta hmahla ta, thatlô viapa ta Siaha Town pathaituh awpa
py paduapa châ sala a pha aw. Pathaihna lâ hriatuhpa py eihrâhpa NGO eima hnei
khiahta la atahmâ hlâta eima pathaih via thei thlyu aw. Chavâta pathaihna lâ
hria awpa py “Clean Siaha Town” (C.S.T.) tahpa py padua ei suh vy.
Bie sypahmaohna :
Siaha Town he a vaw pathaih via lymâ thei n’awpa ta biehneituhpazy ta
thatlô viapa ta hmah ama la awpa a byuh. Siaha khih he eima râh thlalâ châ ta,
a pha via ta mohôh awpa a byuh hmeiseih. Siaha Town chhôh liata a pahrâpa zydua
ta a paraoh ei sih la, Siaha khih he pathai ei suh vy. Mizoram chhôh liata
district Capitalzy hry liata a pathaih chai châ achhuah ei suh u. Atakô 2020
liata hmo a tlôpa Coronavirus (Covid-19) heta pathaih awpa ta thata maniah a pachupa
ta ei pahno. Khizaw he pua tu ha ta, Khazohpa ta he hripipa hmâpa ta khizaw he
a pathai ngâhaipa châ thlâh ha vei ma?
Keimo chhao pathai â ngiahpa eima châ tahpa pahno ei sih la, a pathai ei
suh u. Eima kuzy asi ei sih la, eima pôhpa nata chyhsia zy a pathai ei sih la,
eima ochhôh nata compound zy pathai ei sih la, eima khiliah nata lâpizy eima
pathai awpa a châ. Pathaihna ta byhnâ a vaw tlôkhei awpa he angiatiah’pa châ
vei. Siaha Town he a pathaih kawpa ta eima tao ti ta, byhnâ hluhpi a vaw tlô
aw.
Source: Board of Mara Literature, MADC, Siaha.
Comments
Post a Comment