Editorial
No-âhchhih kawpa cha, atahmâ eima
siaha kihpi lia cheingei a veipa ama y tawhta nata, mawrâh liata a veipa ama
hluh tawh heta zawpizy aspohsina kyh liata tha thata eima padaopa lyu ta, a pei
ngaita. He hri chichhihpa tawhta eima râh, eima khih, eima vaih, eima chhôhkha
nata mo pakha chyu eimâ boh lymâ thei n’awpah ta eima maohphaohna a châ tahpa
pahnopa ta, asohsi via lymâ ei sih la, sawhkhâ nata Task Force nahzy ryhraona
za thaipa ta, ama rei angiah via lymâ ei suh u.
Tawhta, chyhsa athai sopazy ta,
“Khizaw liata hri chichhihpa a charei khiahta la, chakâhna ta a pazi tyh” ama
vaw tahpa hawhta he chakaâhna a vaw tlô thei awpah tawhta eimâ boh thei n’awpah
nata, chhôhto niebaw eimâ phahla lei n’awpah ta atahmâ hlâta eima tiama via a
byuh ngaita.
Lyu atao hmâ leipazy chhao pi ta,
eima sahdô, o sahdô lia chhâta kheihawhpa chhâ ma tao chyu ei sih la, chhôhto
ta eimâ tivy thei n’awpah ta thata eima hriapsa a peimawh ha bâ. India râh
economic chhiezie pahno khai pi ta, eima yna state Mizoram chhochhi cha Centre
sawhkhâ ta a chyhpa deita tlâ châ pi ta, india ta rairuna âtyh tlai khiahta cha
mawrâh liata a pahrâpazy châta chhochhi cha khatluta ta eima rairu aw, tahpazy
pachâpasia ei sih la, sasyh ativyna he eima palôh liata lai chai bâ sala tahpa
kho â chhih hmeiseih.
Eima siaha khihpi chhochhi cha,
hâta ei 2 tlai lockdown a vaw châ thlâh hapa cha, siaha khih lioata sahphâ
chalei awpah rai vaw y khao vei. Chavâta ativyna he sawhkhâ maoh ngâlâh châ
leipa ta, moto maohphaohna a châ tahpa a thiehpa ta pahno chanei chyu heih ei
suh u.
COVID-19 UPDATE
(source : MoHFW & Worldometer),
as on 23.06.2020, 10:00 am
INDIA DUASU :
Hri veipa hmôpazie : 4,40,215
Athipazie : 14,011
Atlâhkheipazie : 2,48,190
A vei haipazie : 1,78,014
KHAWVEL DINHMUN:
Hri veipa hmôpazie: 91,92,309
Athipazie : 4,74,444
Atlâhkheipazie : 49,39,295
A vei haipazie: 37,78,570
----------------------------------
MIZORAM & ACHHEIPÂH
DUASU
(Bracket chhôh liata a
vei haipazie palâsapa a châ):
1. Bangladesh - 1,15,786 (67,529)
2. Assam - 5,586 (2,056)
3. Tripura - 1,237 (454)
4. Manipur - 898 (648)
5. Myanmar - 291 (85)
6. Mizoram - 141 (132)
Note : MoHFW-ta case thiehpa a
update hmâ leipa a y hôlô thei aw.
India ta
adyuhna chhaichhi
lâta hmah
thata a la
CENTRAL SAWHKHÂ TA ARMY, NAVY NATA
AIRFORCE TE 3 , CHARIAH CHHAICHHI CHALEI N’AWPAH FINANCIAL POWER PIE PAPUA
(Rs 500 crore per project)
India sawhkhâ eima tah aw
tlyma, Central sawhkhâ chhao Defence lâ châta thata hmah ama la para ngâ kaw. Târi
15th June, 2020 zâ ta Inia Pheisaih nata China Pheisaihzy Ladakh
liata amâ pabuana vâta India Pheisaih 20 hrona pahlei tawhta cha eima nahkao
charao ta, palôh liata khâ bie a reihpa a châ thlyu aw, Russia tawhta Fighter
Jets 33 chalei awpah ta bie papuapa a châ tawhta Central sawhkhâ chata Indian
Air Force, Navy nata Armed Forces zy chariah chhaichhi peimawh viapa/critical
ammunition and weapons, per project liata Rs 500 crore hmâ theina financial
powers ama pie haw.
Senior government official:
ANI- " Indian Army, Navy nata Air Force zy financial powers ama chariah
chhaichhi chalei awpah reizie ta Rs 500 crore
taihta hmâ theina biepiepa ama châ haw"
Eastern Ladakh, LAC liata ziza
a tlô tawh heta sawhkhâ â pahy ngaita, Uri attack & the Balakot aerial
strikes Pakistan liata hnei khai tawh
khata, Armed forces, Navy nata Air Force zy Financial power piepa ama vaw châ
haw.
Balakot airstrikes khai tawhta
Air Force zy ta amâ thôhkhei ngaita, Spice-2000 air to the ground stand off
missiles, Strum Ataka air to ground missiles , air to air missiles zy ama
chalei. Army zy ta Israeli Spike anti-tank guided missiles nata
precision-guided Munitions , America tawhta ama chalei hra.
Biehnawh
: Facebook, RALTHUAM
LEH TUNLAI KHAWVEL
LOCHONA
DAIHTI
~ H. Beilaikô Nôhro
He lochona
daihti sôh chaipa he;
Ly palôhtlah ta
hmâh tyh hr’aw
sala,
A sôhzie pahno
thai a ru,
Kei
thyutlia lômaoh paw
châ heta,
Kô hluh
châ vaw di
bâ hr’aw sala,
Daihti sôhkhiahpa
he hmâh phahnai
thai hlei va na.
Vâpa ta
kua heih khoh
tyh hr’aw sala,
Awpa ta vaw kua
thai rima’ pah châ
tlôh va !
Chhôhso khiahlô
eina paliesa rili
tyh !
Aw ! kha
hroly huasua phana
zydua ta kha !
Za my beih aw va na !
hrozô chhâkha lia
heta !
Nama rohpady
beih tlyma ? Lôhkhy-lômaohzy saih
u.
Kheihta ma
ei hmâh aw
vâ tly..!
He daihti
sôhkhiahpa phasana zydua
ta hih,
Ahy ma
na vaw chho
thei aw ei chi
?
He lo
haipa Daihti-râkachâ patu
thai awpah heta,
Hraoleipa ta ei
pakhô dâhdei thlâh
aw ma,
Hy ngiachhietuh.! palôh
sona na vaw
pie teh.
Ei Beipa
hnohta tlôkhei aw
sala,
Nohto châta
pahnothai novâhna hiahpa ta,
Ryhrao thaina
palôh pathaihpa ei hnei thlyu
aw!
Chata vâdua
pachârôh nôpona khôkhâhpa ta,
Khotlyna pathaihpa
cha ei hmâh phahnai thei
aw,
Ngiapachhi ta hnôhlâ kua
heih byuh khao
lei ta.
Âvyuh nata
chiahchîzy chata pawh
chanei tyh ei ta,
Pavaw nata Râhsazy
chhao ta amâ
kao pathi heih
tyh
Chôthlahpinô nata
Awhsizy chhao, ama
vaw dieh heih
tyh,
Chyhsapa deikua
daihti sôhpa eikha
dei piepa eima
châ,
Chavâta hy Unawh, pahlei
leipa ta phahnai khei
teh,
A ngiabâh hropa
khâpahmah hnei khao
leipa ta.
Na daihti
sôhpa byhnâ zydua
vaw phakhei mah y.
UNAWH PAPANGAWH
PHÔHPA
~ M. Nyusô
( He phôhpa he
Pihnô M. Nyusô châbu, “Nôpaw ryusôh Mara phôhpa” tahpa tawhta lapachhuahpa a
châ. Ed)
Zâkhano
he unawh papangawh thyupa he y ei ta, ama chyhta no he ama nô ta thisai ha ei
ta. Chatanachata ama paw ta lahpinô hropa hnei ta, a lahpinô chata a saw nah
cha â hao ngâsâ thlâh ha ta. Ama paw lyu lâ sie chhôhta Cheihchâlô cha a zia
hnie a ziahnie tyh ta, ama paw a vaw tlô pataw nah chata, “Na saw nah hih ama molei zie vaw moh tua teh, na sie chhôhta Cheisiah
ta na siah tyh ei ta, ei hmahzy a y khai ha hih”, tah tyh ta. Cha pataw nah
ta ama paw chata ama saw nah cha ama nô biereipa cha â do nata do lei chhao
pasia leipa ta, thata pazei/tu tyh ei ta. A sawnah deikua chata khâpa hmahta
reih ngâh tlôh leipa ta â chalih thlâh ha tyh ei ta. Ama nô deikua a ru lâ
chata a palôh â eih kaw tyh ta. Ama paw deikua chata cha hawhta ama nô ta a
dôvei tyhpa cha pahnopha tlôh leipa ta. Chatanachata khih a vaw deih heih nahta,
ama paw a sie chhôh chata cheihchâlô cha â hnieh heih ta. Ama paw zâlâ a vaw
tlô pataw nahta, “Na vaw moh heih teh.
Nâma na y no he na chi pakhei kaw tyh ei ta, na y lei pataw nahta ama unawh ta
abaopasupa ta na tu tyh ei ta, chavâta ama unawh heta he o tawhta na papua ha
lei khiata la cha ylâh thei khao aw va na”, tah ta.
Chatawhcha,
ama paw cha a nô he vaw po ngâsâ ta, kheihta ma ei tao sualuah aw vâ i tahpa ta
thata pachâ ta. Hetana he la pha thai thlyu’ vei, lyurâhpa lâ siekhei ei sala,
a ru lâta tlâ ei vaw siesai’ ei tahpa ta â pachhuah ha ta. Ama paw chata, “Ei sawzy saih u, a vaw chhuah teh u, lyurâh
lâ pazu-pavaw abyh awpah ta sie ei suh u”, tahpa ta hrua ei ta.
Chatanachata ama pawsaw sahlao cha sie ha ei ta. Râhhmâh viapa nata ahla viapa
lâ cha siekhei lymâ ei ta, ‘atahmâ la kua
n’awpah ama no â vâh khao leip’aw ta, ei kuasai thlâh ha bâ aw’ tahpa ta a
sawnah hnoh chata, “He liana heta vaw y
chy u la, kei cha hao liana hao ta Cha-ia va pahao tua sah y”, tah ta.
Ahripinô he la ta, lôpanô chô liana chata soh ta, “Ahripinô y, ei saw nah ta eina vaw aw ei khiata la â vaw chhy mah y”,
tahpa ta o lâ cha siesai syulyu ha ei ta. Chatanachata a sawnah chata a paw cha
â vy hawh tah kaw ei ta, “Hy ei pâ y, â
khy bâ ly”, tahpa ta awsao ei ta. ‘Ei
pâ y’ ama tah pataw nahta avaw chhytuhpa y thlâh tlôh, ama paw a vaw di
awpah cha y khao tlôh va a tahpa vâta ama paw yna hawhta ama pachâpa lâna cha
vawh ei ta, “Hy ei pâ y”, kei tah
heih ei ta. Ahripinô chata, “Y”, vaw
tah heih ta, avaw chhytuhpa cha va moh bao ei ta, Ahripinô tlai cha tlâ vaw châ
thlâh ha ta. “Nâ Ahripinô tlai he ma
maniah a vaw chhy tyh hra chi”, tahpa ta Ahripinô cha diesao ha ei ta.
Lyurâhpa cha ziahziroh thlâh ha bâ ta. Azo chhao vaw zoh daihmâ ha bâ ta.
Chatanachata ama paw cha o va tlô ha bâ ta, a lahpinô hnoh chata, “Ei sawnah cha na reipa hawh tlaita ei thie
khai ha ei khawh”, tahpa ta chho ta, ama nô cha a vaw ly ngâsâ thlâh ha ta.
Chatawhcha
ama saw nah cha ama paw hniehnôh chathô laihpa ta vaw sie lymâ ei ta, ama nozy
cha vaw di kaw bâ ta. Chatanachata lâpi liata diahtizy cha vaw palie laih
lymâna chôta khih cha vaw tlô ha heih ei ta. Ama nô chata ama sawnah hmi a vaw
hmô pataw nahta hiehâh kawpa ta ama paw cha vaw rakhy lymâ heih ta. Ama paw
chata a sawnah a hmô pataw nah chata, “Khazia
nama vaw kua thlâh ha heih”, kei tah ta, a sawnah chata, “Ei pâ y, lyurâhpa liata nâma na y khao lei
tawhta cha chi tlôh pi ta, eima no hra cha di kaw tlôh ta, chavâna chata na
eima vaw kua haw”, tah ei ta.
Chatawhcha, Ama nô chata, “Ei chhôh dia ma pasa kaw, thohna na tluapa u
la”, tah ta. Ama paw chata, “Kheihawhpa
thohna ma na chhôh pasapa châta cha pha aw tly? na vaw chho la”, tah ta.
Ama nô chata, “Awh pathi na paniesa u la
a pha aw”, tah ta, a sawnah chata awh cha thie ei ta, a pathi cha paniesa
ei ta. Buakha a y nahta, “Awh pathi la
pha vei, I pathi na pie u la ei tlâh aw”, tah heih ta. Chatanachata I thieh
heihpa ta a pathi cha paniesa heih ei ta. Buakha a y nah ta, “A pasa ha heih na, Paripi pathi na lapa u
la ei tlâh thlâh ha aw”, tah ha heih ta. A sawnah cha â hao tu hapa vâta
ama thi thei n’awpah lâthlôh a tluapa cha a sawnah chhaota vaw pahnothai kaw bâ
ei ta. Ama uhthei chaipa chata, “Eima
tâkô hra cha tiah tlôh va, chata tua ei suh u. Atahmâ cha thikhi-hrokhi eima
pha ha bâ na, paripi cha siehnao ei suh u. Eima vaw thi hapa chhao a pha na,
keimo châta la hro chhao tlaichhai a chhih vei hih”, tah ta. Chatanachata
Paripi yna lâ cha thie achhuahpa ta sie ha ei ta. Paripi sie tyhna lia chata a
vâ byh ei ta. Hetana heta hla ta aw ei ta:
“Ru ly ra ly,
Enua latle nô tla ô,
Chhôva va zaw lyu na ti”,
tahpa ta, Paripi cha a vaw chamieh-chamâ
laihpa ta a khy ta. Ama uhthei chaipa ta kei chhawh achhuahpa ta Tâkô ahy pataw
nah chata vaw palâ ha ta. A pazipa ta kei aw heih ta:
“Ru ly ra ly,
Enua latle nô tla ô,
Chhôva va zaw lyu na ti”,
kei tah heih ta, Paripi chata vaw palâ ha
heihpa ta, a pathôhna nata papalihna chhao cha vaw palâ khai ha heih ta. Ama
unawh hry liata aseihnai chaipa cha nôpo
kawpa ta cha ngâ kaw ta. Châhrasala, chapawsaw ei thipa chhaota pei vei tahpa
ta Paripi cha aw ha hra ta. Paripi cha a vy lymâ heih ta, vaw palâ awpah â
chhuah ngânona chata, a rao liata kei chhawh chho ta, Paripi cha thi ha ta. Ama
seihnai chaipa cha Paripi kiah liana cha atyuh ta cha ngâ kaw ta. Chatanachata
cha su liana chata amô pâ ha ta. A mâ lâ chata baotuh awpah avâ lâ tawhta
Pachhâhpa heta bie vaw chho ta, “E,
chapaw hâtipa y, Paripi py liata na uhta nah ri kha la la, Hlachâhna chô liata
soh khai ha la, chata va sie lymâ chi ta, lâpi liata Ti na hmôpa maih hnohta, “Ti nâma he khâpa ta ma
cha nie tyh?”, tahpa ta va hiahri lymâ la, “Pazu-pavaw to”, a tahpa kha la
leipa la, “Vasi nata Vazô ngâlâh na na nie ei, tahpa ta châ vaw chhypa Ti maih
cha la aw chi ta, vaw la/cheih aw chi ta na uhta nah cha na hiethlu aw”,
tahpa ta a mâ lâna cha vaw chho ta. Ano chhao cha a vaw hra ha bâ ta, “Cha ei mâ cha dia ma â vaw nano kaw”,
tahpa ta pachâ ta, “Ei tao tua rai aw”,
tahpa ta a uhta nah ri cha thaohpa ta Hlachâhna pathaih kawpa liana cha pazia
khai ha ei ta, hrona ti la awpah chata sie lymâ ha ta.
Lâpi liata Ti a hmôpa maih
cha, “Ti, nâma he khâpa ta ma cha nie
tyh?”, tahpa ta hiahri lymâ ta, “Zu
to vaw to”, tahpa ta a vaw chhypa maih cha siepakhô lymâ ta. A chhâna liata
Ti chata, “Vasi nata Vazô ngâlâh ta na
nie tyh ei”, vaw tah ta. Cha pataw nahta Ti cha thaih ta, aly kawpa ta a
vaw râkhei lymâpa ta a uhta nah ri yna su cha thlai vaw tlô ta. A mâ lâta
Pachhâhpa ta a vaw chhona hawh khata Ti
chata a uhta nah cha kei thia lymâ ta. Chatanachata a uhta nah cha ‘Hâthih, eimâ môkua’ tahpa ta kaw thyu
khai ha heih ei ta. A seihnaipa chata, “Khâpa
a môkua cha ma nama reih?”, tahpa ta hmo ydâh zydua cha chho khai ha ei ta.
Paripi pathi cha la ei ta, ama nô o lâ cha hawti chaipa chata kei soh sala, a
vaw tlô heih tita cha o lâ kua khao leip’aw pi ta, râh hro lâ siepa ta khih
eima padua ha hra bâ aw, lahpinô chhao hnei khi eima pha khai ha bâ na, tah ei
ta. Ama seihnai chaipa chata Paripi pathi cha o lâ a ru lâta va sohpa ta thlai
a vaw lie pakhua ha heih ta. Chatanachata ama nawhtapa a vaw tlô pataw nah
chata khih padua awpah ta râh hrolâ cha sie syulyu ha ei ta.
Râh pha kawpa he kei hmô ei ta
‘He liana heta khih cha eima padua aw’ tah ei ta, cha su liana chata
thokô-rihkôpazy cha vapa ta Ohmo-lyuhmo awpahzy cha pathai ei ta, khih cha sa
ha ei ta. Nie’pah ama hnei leipa vâta lyurâh bia cha nohchareih ta chao ei ta,
cha cha ama vaw nie tyh. Chatanachata Bia ama chao pâ chata pavaw â byh ei ta,
Vachhuh ama siapa daoh liata Sâhho cha pachô lymâ ei ta. Chatanachata lyu cha
vapa ta Vachhuh daoh liata Sâhho cha tu ei ta. Sâh â vaw daihpa chhao cha
nie’pah pasaih leipa ta pachô lymâ ei ta. A chhâna lâ cha Bokai hmokha tlai vaw
tloh ha bâ ta. Lyu liana chata tu heih ei ta, kô chhâna lâ cha hykha vaw pavei
ha bâ ei ta. Ama unawh papangawh chata kyh a pachâ kawpa ta ama rei â raoh
kawpa vâta vaw hneirôh kaw bâ ei ta. Chatanachata ama lyupâh lâ cha Pavaw â byh
tyh ei ta. Amâ byna châhki ta, “Ei luh
hmahta siah lah chi, ei saw hmahta siah lah chi”, vaw tah tyhpa he y ta,
chi ngâsâpa ta a vaw râ ha tyh ei ta.
Nohkha cha ama seihnai chaipa
heta, “Keima ta he pavaw he ei thie tua
rai aw”, tahpa ta lyupâh lâ cha pavaw abyh awpah ta vawh ha heih ta.
Cheisiah a kei sia pataw nahta, “Ei luh
hmah siah lah chi, ei saw hmah siah lah chi”, vaw tah heih ta. Ano chata, “Na luh siah hr’aw sa, na saw siah hr’aw
sa”, tahpa ta a chhy ta. “Tu awpah na
ngâh ma?”, tahpa ta avaw chhy heih ta, ano chata, “Tu ngâh hra na, thie ngâh hra na”, kei tah ha heih ta. Thatupi cha
za chô ta, â tu chaimâh ei ta, a chhâna liata cha Thatupi cha pahnie ha ei ta.
Thatupi chata, “E, eina pahnie ha chi na,
ei hrona chhâ la rie na pahlôhpa mah y, Seihkingialâh cha pie lah vâ na”,
tah ta. “Chakhiata la na pie ha tua teh”,
tah ta, vaw pie ha ta. “Chakhiata la na
khopa maih na aw thei aw na tah chi ta, vaw aw tua s’y, ‘Sa a vy la”, kei
tah ta, Viakua sai a vy ta. “Sa a vy la”,
tah heih ta, A vo sai tlâ a vy tah ta. “Khazia
eina dôvei chi? Ei cha thie h’awna”, tah ta, Thatupi chata, “A hropa ei cha pie aw, ei cha pie chhei
tlamaw ha na”, tahpa ta a pha viapa cha pie ta. A khopa a awpah maih cha
vaw y lymâ thlâh ha ta.
Thatupi chata, “He he cha pie aw ei na ta, Bei nama Beina
daihti lia deikua cha tlyhmia, Raki pathlao liata vaw soh aw ei chi ta, Kahrai
vaw tah aw ta, ‘Cha cha khâpa maw?’ ama vaw tah khiata la, ‘Kahraipa bao na’,
nama vaw tah aw”, tahpa ta chho ta. Seihnaipa cha chapu lâ cha khy ta a
uhta nah cha Buarapi Leihnge cha pahmô ei ta, âmo chhao cha a ly ngâsâ ei ta. A
uhta uhthei chaipa hnohna chata, “Â uh,
lahpinô na khoh khiata la ei cha hiapa aw”, tah ta. A uhtapa chata, “Ei khoh kaw na”, tah ta. Chatanachata
ama zydua ta aki khai awpah ta chanô papangawh cha aw ta. Ama hry liata a
hmipha chaipa cha Meimyh hnia khai ha ta, a vyhkaluhpa ta a duah thlâh ha ta.
Chatawhcha a unawh penawh cha aw ta, “Â uh saih u, lahpinô awpah nama khopa chyu
avaw tlyh teh u”, tah ta, a uhta penawh cha aly ngâsâpa ta ama khopa chanô
cha a vaw tlyh chyu ei ta, a chhâ chaina liata ama seihnai chaipa cha a
vyhkaluh thlâh hapa kha, “He he keima
sy”, tah ta. Ti ta pasi pasi ta a vaw puakhei thlâhpa cha a hmi he vaw pha
ngâsâ thlâh ha ta. A uhthei chaipa chata, “Seihnai,
khazia eina chho vei chi?”, tah ta, a seihnaipa chata, “nama khoh lei chaipa ma ei tlyh ta, ei vâhneipa tlâ a châ hra khaw”,
tahpa ta a chhy ta. Chatanachata ama khopa maih sôh nata thih awpapua lymâ ei
ta, rai chhao hria khao leipa ta thadâh kawpa ta khihsa ei ta.
Cha kô liana cha a paw nah
khih he chakâh ngâsâ ei ta, lyurâhpa bia he ama nie chaipa châ ta. Nohkha cha
ama nôvah ta Bia chhiana lâ sie heih ei ta, ama nô chata, “Ei chai pasa muarua cha la”, tahpa ta â kaw duapa cha mahthi lâta
mei khaihpa khih za hmô ta. Ama paw hnoh chata, “Eima paw, Khu liata mei khaihpa na ei za hmô, zu la kâhsâ za zyh thlâh
tua teh”, tah ta. Chatanachata ama paw cha mei khaihpa za mo pady laihpa ta
sie lymâ ta, khih tlô daihmâ tawhta khih cha za sai ta. Cha no chata ama unawh
hry liata seihnai chaipa chata kaw hmô ta, a paw a châ nahta a pangiasapa vâta
tlâh pa-awhsa ta, “Khichhai a vaw tlôpa y ta, ahy hmahta patlôsa leipa u la,
dyhtha khai ha muh vy”, tahpa ta tlâh cha pa-awhsa ta.
Chatanachata ama paw cha khih
za tlô ta, pakha lâ vawh vaw patlôsa khoh ei va, pakha lâ vawh heih vaw patlôsa
khoh heih ei va tah ta, hnabeidy kawpa ta a y thlâh ha nota ama tlyhmia liata
aduah thlâh hapa ama seihnai chaipa chata kei hmô ta. “Khichhaipa y, avâ suah tlôh ta, a cha chasi tu tlamaw na, ochhôh lâ
avaw ngia teh”, tah ta. A paw chata a sawchapawpa cha pahno khao leipa ta, “Ei châ ly kaw na, Abeipa y”, tah ta,
ochhôh lâ cha a kei ngia ta. A sawchapawpa deikua chata a paw a châ tahpa a
pahno thlâh hapa vâta a chysia dâpazy â thla n’awpah pie ta, a ngiachhie kaw
ta. Zâlâ pati ama nie khai tawhta, chakoh liata mei amâ aih nota, “Ei pâ, nâma he machâ ha tlôh chi ta, saw ma
na hnei vei? Khazia nâma tlai na sie laih ngâkaw?”, tahpa ta hiahri ta, a
paw chata, “Abeipa y, sawchapaw papangawh
hnei na ta, ama nô cha thi ha ta, lahpinô hropa hnei na ta, ei sawzy cha a hao
ngâsâ ta, ama thi thei n’awpah sai teikhâ ta. Nohkha cha, ‘Ei pathi na pasa,
Paripi pathi na tluapa u la, Paripi pathi ei nie khiata la ei tlâh thlâh ha aw,
a tahpa vâta ei sawnah cha Paripi pathi tlua awpah ta sie ei ta, vaw kua tlâ
khao veih ei, ama thi khai ha thlyu na”, tah ta, “Khiata la Abeipa nâmo he zaw unawh pakha zie nama châ? Na nô nata
pawzy ama hroh ma?”, tahpa ta hiahri ta.
A sawchapawpa chata, “Nâma na
reipa hawh tlaita keimo chhao unawh papangawh châ pi ta, Paripi pathi eima
tluana liata maniah amâ hao kawpa vâta , o lâ kua khao leipa ta he lâ he za sie
laihpa ta, he liana heta khih eima padua pâ ha”, tahpa ta a chhy ta. A paw
chata, “Ei saw, keima saw mah na vaw châ
ei tâ”, tahpa ta a ngiapachhipa ta thata cha ta. A sawchapawpa chata, “Ei pâ, khazia ma na pahneih ngâ kaw tly? Na
palôh a chamâ tlamaw bao na”, tah ta.
A mylâpa khih vaw deih ta, a
paw cha a phao theinazie sa paphaosa ta, a phaona seihnâ cha a rao rie thei
awpah ta tao ta. A nô châta lâchao theih naochôpa (châmaih) pahlaopa cha
paphaosa hra ta. Chatanachata a paw cha sie lymâ ta, O a tlô nahta ama nô hnoh
chata, “Chhiechainô y, na vaw patupa tyh.
Na saw nâ hao kawpa khata na nie awpah lâchao cha vaw chatypa ta, nie mah y”,
tah ta. Ama nô cha a nodi kawpa vâta lâchao cha thlaita pathlâ ta nie para lymâ
ta. Châmaih a niepâ hapa vâta a niena su liana chata thi pâ ha ta. Ama paw
chhao cha, “Ei saw nah bao kha la”,
tahpa ta â hipa vâta a seihnâ chata a rao riesao ha hra ta, hmo â chhôna su
liana chata a thi pâ ha hra.
Chatawhcha a saw nah sahlao
chata, “Atanoh la Bei na eima bei tua
aw”, tahpa ta a pachhuahpanoh chaimâh ei ta. Thatupi ta a chhopa hawhna
khata Baorapi Leihngia cha ohmia liata rakipa thlao lia kaw chaluah ei ta.
Zawpizy cha sahma-satlâ paziapa ta a palysapa ta lâh hôlô ei ta.
Chatanachata,
zâ liahsa a rei ha tawhta Thatupi chata Baorapi leingiah cha vaw la ha ta,
Rakipa thlao tawhta a za chôpa pyu cha khihsawzy ta thei ha ei ta, “Cha cha khâpa pyu maw?”, tahpa ta
hiahrina tao ei ta, unawh papangawh penawh chata, “Kahraipa pyu bao na”, tahpa ta palôh pahâh kawpa ta a mô ha ei ta.
A mylâ khihdei tawhta ama kaw mopa cha vaw y khao leipa ta, Thatupi ta â râkhei
syulyu hapa a châ tahpa chhao pahno ei ta. Kheihta tao thai rimâ awpah châ khao
tlôh leipa ta. Chatanachata ama peimawhpa maih aw ei ta, thadâh kawpa ta khih
ama sa tyhpa kha a thei rimâ awpah vaw châ khao leipa ta, lyuzy ataopa ta nie
nata abusai tluapa ta khih ama sa bâ awpah â ngiah ha bâ.
Mara reih rozie dopa
Mo (m) :
Mo
pano amâ vy (noun)
Mo (r) :
A mo
a chao(Noun).
Moh(d) :
A moh
na pahno ma? (noun)
Mô (m) :
Amâ mô
haw (verb)
Mô (r) :
A saw a pamô (verb)
Môh (d) :
Ti liata â pamôh (verb)
Na (m)
: Na tao ma (pronoun)
Na (r) : Hlâno ta ‘âna’ ama tah (noun)
Nah (d)
: A nah
a pâ (noun)
Nâ (m) : Nâ vy ma (pronoun)
Nâ (r) :
Ei nâ
a y thlâh ha (noun)
Nâh(d) : Pâhchhô a nâh (verb)
Naw (m) :
Naw
ama thie (noun)
Naw (r) :
N’aw
pie teh (pronoun)
Nawh(d) :
Nawh
a hnei (noun)
No (m) : Pati eima nie ngâ no
a châ (adv)
No(r) :
Thopi nyu no a doh (adj)
Noh (d) :
Noh
a vaw chhi (noun)
US PRESIDENT TRUMP CHA
WHO APAZAO HEIH AWPAH TA
EUROPE RÂHZY TA REIPASAO THEI VEIH EI
20.6.2020:Esther r Fanai
France, Germany nata Italy zy
ahlao pâpa ta President Trump cha The World Health Organization apazao heih
awpah ta reipasao tyh ei ta, anodeikua reipasao thei veih ei. President Trump ta
WHO cha ataopathai awpah ta thla 1 rachhôh daihti pie hra sala, WHO ta WH
Assembly liata ama bietaipazy ama patlô vei tawhta cha US ta bieheihpa y hlâ
via châta WHO he eima vaw puasai chy tua aw ama vaw tah haw. Daihti khachâ
rakha tlyma WHO chhao sie hnolo ei ta, anodeikua Coronavirus ta khizaw chahryh
t5a, raihria awpah hluh via lymâ ta, sôh adaihkhyh leina hluh via lymâ ta,
President Trump deikua hnôhlâ aheih awpah â chhuah leipa a châ thlyu aw.
President Donald Trump, Fox
News "Coronavirus pandemic he khati
daihti liata ma cha pai daihti a hnei aw. Coronavirus vaccine tao awpah heta
The United States heta theina zydua eima papua, Vaccine nata therapeutics chhao
eima hnei daihmâ. Virus he pai daihti a y cheingei aw, Vaccine eima hnei tita
cha aly âchhih kaw aw".
US lia heta Coronavirus vâta
chyhsa 117,000 hlei thi ha ei ta, Anthony Fauci, the head of the U.S. National
Institute of Allergy and Infectious Diseases ta 2020 kô chhâna lâta vaccine tao
papua hmâ awpah ta amâ hnabeiseih. World Health Organization ta a hihsâ dâhta vaccine 130 rachhôh buakhei haipa a châ.
Biehnawh
: Facebook, RALTHUAM
LEH TUNLAI KHAWVEL
Abortion: Chi nata Pho hmiahaopa
Pachhuahpanohtuhpa: R.V.Bôhia
Chennai Marasawzy ta
‘Missionary Day 2014’ advance ta amâ hmâna liata St. R.V. Bôhia ta paper a
present pa a ry liata khizaw suto liata Marasaw a ypazy ama rei thei hra awpah
ta vaw tawpa a châ. ( He Article pha kawpa he a pha kawpa vâta pasaina la tua
leipa ta Facebook tawhta lapapuapa a châ. Rohtuhpa nata post tuhpa hnohta
pachâthaina eimâ haw. Ed)
Biehmia:
Khizaw râh su nanopa liata rairuna thata eimâ tyh
ngâpa hmo sâkha, eima chi nata pho châta chhaota chi achhih kawpa cha Abortion
he a châ. Abortion vâ heta sâhhluhpi paraona ahnei leipa nata amâ dona-tovyuh a
reihpapua thei/thai leipazy cha ama hrona sôh kawpa pahleipa châ ei ta, kô
chareihta âmo aphaotuhpa nô hluhpi ta hrona ama pahlei hra. He hawhpa duasu
liata eimâ duah ngâno heta keimo krizyhpazy pi nata a viapachaipa ta keimo
Marasaw, khizaw liata pho aduahpapuapa châ hr’awpah ta hmah a la haipazy châ pi
ta cha Abortion he tlâ pachâ pakhô thlâh h’awpah chi châ vei. Cha hleikhô ta
Abortion apyhkhei thlâh hapazy eima khihtlâh liata vaw y pathao hra ei ta, he
heta eima chi-pho hmialâ ta eima sie laih lymâ n’awpah liata eima châta raona
lai kawpa a tlôkhei thei kawpa a châ. Chavâta Abortion chôchâh lia heta eimâ pahra
awpah nata no eima pavâh via awpah he a peimawh kaw.
He paper liana heta abortion nata âzaopa hmo
peimawhpa nata Abortion taopa he eima Zyhna nata chi nata pho châta chichhih
kawpa a châna thâtih ei vaw palâsa aw.
Abortion he khâpamaw?:
Mara reih ta cha Abortion he ‘Sawpathlana’ eima tah
thei aw. Sawpathlana he achyunazie ta reipa ta cha, nôchhi (pychhôh) liata nawh
ypa a pih lei n’awpah ta chyhsapa thaina nata thohna chhaichhi pha kawpazy
hmâpa ta nôchhi khôtho lâta a y thei mâh lei awpah nawh/hawsaih pahleipahlôna
he a châ. Dâhta sawpathla awpah cha hâta ei 20 hlâta a uhthei via awpah châ vei
tahpa a châ.
Abortion pachhaihpachhuahna:
Abortion he chi no (2) – Spontaneous nata induce-
ta pachhaihpa châ ta. Spontaneous abortion yna chhâpa cha nô pychhôh liata nawh
a ypa kha rairuna khâpa vâta tlyma chhiena a chô liata a tlôpa vâta a daihti
tlô hlâta pihpa tlyma, nô chhi liata a y no khata thina taih a tlôkhei tyhpa
tlyma he a châ. Induced abortion deikua rairuna/chiehleina y hlei leipa ta tahraruahna
ta nawh chhi chhôh liatahpa pathlapa he a châ. Khizaw râh su nanopa liata kô
chareih ta 35 million rachhôh he tahraruahna ta nawh a pathlasana he a y tyhpa
hawhta reipa a châ.
History of Abortion:
Abortion he kô hluhpi vaw sie hapa tawh tlaita vaw
y hapa châ ta. Zâkhano ta Hammurabi (Babylonian law code) dâh-phôh ama tahpa
liata sawpathla pasai leina dâh he ama vaw pahlao haw. Hlâno Greek-nah chhaota
sawpathlasana he saw pihpa pachyh via n’awpah ta ama vaw hmâh tyh hra. Chyhsa
sopa Plato chhaota chanô cha kô 40 ama tloh khiah saw âpathlasa raruah lymâ
thlâh h’awpah ta a vaw reih hra. Romans nahta cha nawh/hawsaih, nô pychhôh
liata a ypa he chyhsa tlohpa châ vei tah ei ta, chavâta sawpathlasapa cha
pasaih ei ta, ama pathla tyh hra.
Middle Age daihti no chhao sawpathlapa cha reichho
hlei leipa ei ta, pakhâna dâh-phôh chhao y hlei hra vei. Pope Sixtus V
(1585-90) he Pope hry liata Sawpathlapa he chyhsa hrona-lana na a châ, tahpa
reih tua chaipa a châ.
Kô zabi 17th nata 18th liata USA lia cha sawpathla pakhâna dâh he y
mâh hra leipa ta. He vâ heta kô zabi 19th na lia rachhôh cha sawpathlapa hluh
ngâsâ ei ta, chanôsaw (female) pihpa cha athata ama maluh a pachyh. Kô zabi 19th
chhâna lâchhâh deikua ‘Anti-abortion’
tahpa ta hmahlana hnei pathao ei ta, American Medical Association ta
Anti-Abortion committee paduapa ta sawpathlana adyuhna lâchhâh nata sawpathla a
pha leina lâchhâh ta no-âpavâhna hnei pathao ei ta. Roman Catholic Awnanopa
chhaota sawpathlasa a pha leina lâchhâh apachuna ama hnei pathao hra. Kô zabi
19th chhâna liata sawpathlana
cha khâhpa/pasaih khao leipa a châ tarawpa ta, sawpathlapa deikua ama y thlâh
ha chy.
Kô zabi 20th liata Soviet Union (1919), Iceland (1935) nata
Sweden (1938) râhzy cha kô zabi sâkhana liata sawpathlana cha râh dâh-phôh ta a
pasai tuapa râhzy ama châ. Kô 1935 liata Nazi sawhkhâ ta cha nawh/hawsaihpa a
nô pychhôh liata a y nota a tlâh pha leipazy cha pathlasa awpah pasaih ta,
anodeikua German chyhsa cha sawpathlasa pasaih veih ei.
India râh chhôh liata Abortion:
India râh liata cha sawpathlasapa he pasaipa châ
ta, sawpathlasapa chhao ama hluh kaw tyh tlai hra. National census for medical
Abortion in India ta a reina dâh ta kô chareih ta 11 million sawpathlasapa
hawhta a reih. Abortion nata â zaopa vâ heta kô chareih ta chanô 20,000 ama thi
tyh.
India râh liata Abortion pasaina chhâpa:
Maluh pôh chatliena vâta: Maluh pôh chatlie kawpa pachyh via n’awpah ta
Sawhkhâ ta chhôhto hnohta saw hnei chyh via awpah â hnaw ta. He kyh liata hmahla
n’awpah ta Family Planning Projects nata program zy cha media zy hmâpa ta hmah
thata a la. He vâ heta tahmâ cha chhôhkha hluhpi ta ama sawna maluh pachyh via
ei ta, maluh chyhpa cha amâ tlyh via haw.
Induced Abortion hmâchheina vaih n’awpah ta: India sawhkhâ ta sawpathla a pasaina chhâpa
sakha heih cha, achhâpa y leipa ta sawpathla chakhyhpa vaih n’awpah a châ.
India sawhkhâ ta sawpathla a pasaina dâh hawhta cha Qualified dawhty nah ngâlâh
nata sawpathla abyuhna chhâpa siahliapazy angiah ta, saw he thohna O suphapa,
sawpathla thei awpah ta ama pasaina nata pykheina Thohna O liata ama pathla
thei.
Indian abortion laws he Medical Termination of
Pregnancy (MTP) Act liata pahlaopa châ ta, he dâh-phôh he India parliament
ta kô 1971 liana khata â pyhkhei. Anodeikua he dâh he April 1, 1972 lia tawhta
hmâ pathaopa châ ta, kô 1975 liana khata eikha ama moh pathi.
MTP Act (Medical Termination of Pregnancy Act) ta
sawpathla a pasaina chhâpazy:
Therapeutic reason: Nô sawphaohpa kha a nawh phaopa vâta a hrona châta
chichhihpa ta a y hapa vâta tlyma, cha leipa ta nô pychhôh liata nawh kha khâpa
rairuna vâta a hrona dadiehpa ta a ypa vâta tlyma vâta MTP Act heta abortion he
a pasai.
Eugenic reason: Nô pychhôh liata nawh kha hri-iahpasana
(German measles, chicken pox or small pox, viral hepatitis, toxoplasmosis or
radio-activity ahrpz) a nô pychhôh liata a y no khata vei ha sala, cha chata a
sapa nata pachâna/pahnotheina lachhâh taih hriapa ta, rairuna hluhpi a tlô khei
theipa vâta.
Humanitarian ground: He he chanô sawphaohpa kha patupakhina vâ
nata tahraruahna vâta sawphaohpa a châ khiah cha chanô nawhphaotuhpa â ryh
tahna hawhta sawpathla theipa a châ.
Social concern: He he cha sawpachhâsana chhaichhi khâpa hrao
leina vâta rairuna a yna daihti liata.
India râh chhôh liata chapawsaw kho viapa vâta sawpathlana:
Tahmâ cha technology lâchhâh ta hmahsiena vâta saw
pih mâh leipa chanô-chapaw-châna (sex) cha Sonography nata amniocentesis zy
hmâpa ta pahno thei hapa châ ta. He vâ heta chyhsa hluhpi ta ama kho lei viapa
nawh/hawsaihpa cha ama pathlasa lymâ thlâh ha bâ.
India râh liata cha Dowry vâ nata phôryh dâh-phôh hropazy vâta chapaw saw he
amâ tlyh via. Kô 1985 nata 2005 likah lia amâ chuna liata ama hmôpapuana dâhta
cha nô pychhôh liata ypa chanô hawsaihpa 10 million rachhôh ama pathlapa ta ama
reih. He hawhta tao dâh pha lei kawpa athata ama hmâhpa vâta Sawhkhâta kô 1994
liana khata nô pychhôh liata saw cha moh chhielie awpah pasaih khao leipa ta,
chanô-chapaw-châna kho viapa vâta sawpathlana chhao a vaw pasai khao leipa a
châ.
Phôhryh nanopazy abortion ama pachâna dâh:
Buddhism: Chyhsapa he thlahpa a hnei leipa hawhta pachâna
ama hneipa he sawpathlana liata ama pachâ dâh â bôchhâ/pahnieh via chaina a
châ. Nawh/Hawsaihpa he hrona hneipa hawhta pachâna hnei ei ta, anodeikua nô
hrona pachha n’awpah a châ khiah sawpathlapa he a pasai thlâh ha.
Islamic: Islam nah he cha atlâhpipa ta sawpathlasapa
he khoh veih ei. Anodeikua Hanafi school of thought reina liata cha nawh nô
pychhôh liata a y nota khâpa rairuna vâta tlyma thlapalih (4) hlâta
sawphaotuhpa nô hrona châta chi chhihpa rairuna a y khiah sawpathla theipa a
châ.
Hindu: Nô hrona pachh’awpah abyuhpa duasu liata a
ypa a châ khiah ama pachuna heta sawpathlana he pahly khao hlei vei. The
Susruta Samhita (Hindu medical text), ta sawphaoh daihti nota rairuna daihti
liata tao-tâ n’awpah dâh a siahlia viapa ta a reih hra.
Christian: Krizyhpazy deikua pi kheihawhpa duasu liata
âduah hapa chhaota sawpathlapa he pasaipa châ vei. Roman Catholic Church ta
chyhsapa he thlahpa (soul) a hneipa eima châna lâ tawhta sawpathlapa he amâ
dyuh hra.
Abortion he chyhsa hrona lapa a châma?
Abortion chôchâh reina daihti lia maihta
sawpathlapa he chyhsa hrona lapa a châ ma i, tahpa he eima pachâna liata a vaw
ngiatua chaipa a châ tyh. He kyh liana heta py sâno pachâna nanopa a hneipa y
ei ta, chazy cha- sawpathlana apyhkheipa Pro-Choice nata apyhkhei leipa
pro-life zy ama châ.
He a chô liata eima hiahrina pasia n’awpah heta,
ary liana heta kheihta ma chyhsapa hrona he â vaw thao tlai tahpa he duah moh
heih tua ei suh vy.
Phôryhpa lâ tawhta apyna dâh:
Phôryhpa lâ tawhta apyna dâhta cha chyhsapa thlahpa
(soul) a y nah heta hrona he a y pathao hrapa hawhta apyhpa a châ. Anodeikua
khati ma thlahpa cha a y pathao tahpa lia deikua pachâna nanopa a y heih. Roman
Catholic nahta amâ pyh dâhta cha thlahpa ta nawh/hawsaihpa chô liata â ngiana
daihti he chapawsaw liata cha nô ta saw a phaoh tawhta noh sypalih (40) tawh
heta châ ta, chanôsaw lia deikua cha noh sycharie (80) khôlâ a châpa ta amâ
pyna dâh a châ.
Science thaina ta nawh/hawsaih nô pychhôh liata a
ypa he chyhsa tlohpa or hrona ahneipa a châ tlaina tahpa pasiana:
Science thaina ta âpyhna dâhta cha chyhsapa hrona
he sawphaoh thaoh no tlai heta a y pathao ha hrana tahpa a châ. Nawh/Hawsaih
chanô-chapaw-châna (sex) chhao he sawphao pataw nah tlai heta âpahno theipa na
a châ ama tah hra. Sawphaoh no, chapaw chi nata chanô chi a pahlyh nah heta
chromosome chyhta 46 heta chyhsapa he vaw tao papua ta. Sawphaoh no tawhta
thina taih heta chi thieh-hlâhpa he apahlao-pahli tlâ khao vei. Hmo abaichha
chhôhpa cha pati, ti nata Oxygen zy he tlâ a châ bâ ama tah.
Kô 1981 nota USA liata Science lâta athaipazy
chyhsapa hrona âthaona dâh ama reipahmaohna liata Dr. Hymie Gordon ta hetana
heta a reih, “Atahmâ cha asia kawpa ta khatima hrona he âthao tahpa cha
theological tlyma philosophical lâ tawhta hiahrina byuh ngâ kaw khao leipa ta
eima reih thei ha bâ. He he science thaina ta mopasiapa a châ haw. Theologians
nata philosopher-zyta hrona âthaona nata hrona chhâpa he amâ ei-chhia ngâ kaw
thei, anodeikua hrona zydua, chyhsapa hrona chhaota, he sawphaoh noh tlai heta
âthao/ a ypâ ha hra na” a tah.
Biehrai (Bible) tawhta:
Khazohpa lyupa/kakuapa ta taopa tahpa heta chanô
nata chapaw a pahlao (Gen 1:27), anodeikua science thaina ta cha chanô-chapawna
he sawphaoh noh tlaita pahno theipa a châ.
Saw pih mâh leipa he chyhsapa hro liata a ypa, cha
cha Moleina (Hlazy 51:5) nata alyna a hnei hra.
Bei Zisu Krista chhao kha a nô ta a phao daihti no
tlai khata chyhsa tlohpa a châ haw. Bei Zisu, a nô ta a phaoh pathao no tlaita
chyhsa tlohpa a châ khiah keimo chhao eima châ thei thlâh ha hr’aw veima?
Hebrai (2:14-17, 4:15) liana khata Ano (Bei Zisu) cha kyh totie liata keimo
hawh tlai châ ta, tahpa miah a chho. Chavâta keimo krizyhpazy pi ta cha sawphaoh
pathao noh he hrona âthaona a châ tahpa eima ngiapâ thei aw.
Py thokha nawh/hawsaih pih mâh leipa he chyhsa
tlohpa or hrona hneipa châ vei tahpa reina dâh:
Self-consciousness: Thokha apyhna dâhta cha nawh/hawsaihpa he
Self-consciousness a hnei hlâlei la chyhsa tlohpa châ vei ama tah. Nawh nô
pychhôh liata a y thlâh ha chypa cha cha hawhta Self-consciousness a hnei leipa
vâta chyhsa tlohpa ta a pyh thei veih ei.
Physical dependence: Nawh nô pychhôh liatahpa he cha a phaohtuhpa
nô pôhpa pachiahpa hawhta châ ta, ano ta hrona eih-hrâhpa hnei vei. A
phaohtuhpa nô lia khata tlâ â pahnieh. Chavâta chyhsa tlohpa ta rei thei’pah
châ vei.
Actuality Principle’ of Functionalism: Nawh/Hawsaihpa he chyhsa tlohpa châ vei. Chyhsa
ta rei theina daihti la hawsaihpa kha a sapa, thlahpa, thaina zy hmâpa ta â
pielyu thai/thei nah heta na chyhsa ta rei theipa a châ tahpa ta amâ pyh heih
hra.
Biehrai tlychakapa ta nawh/hawsaihpa he chyhsa
tlohpa châ vei tahpa ama rei dâh:
Âthaona 2:7. He liata a reina dâhta cha,
chyhsapa ta hrona hneipa a vaw châna he Khazohpa ta husona/hrona a pie tawhta a
châ. Nawh cha a pih hlâta ano khota ‘hu a so’ thei leipa vâta,
a pih mâh leipa nawh/hâsaihpa cha chyhsapa châ vei.
Zawba 34:14-15. Khazopa ta “chyhsa thlahpa cha la pakhua sala, a‘husona’ cha a hnohta ala pakhua
khiahta cha, sapa zydua leidia khai ha aw ei ta, chyhsapa cha dohlei lâta a kua
ha aw”. Hrona cha ‘hu’ nata â zao ha ta, ‘hu’ a y hlâta hrona
he y vei.
Mathai 26:24. Bei Zisu ta Zuda thâtih heta he
a reih “cha chyhsa cha pih leipa sala a
châta tlao apha via awh”. He heta a palâsapa cha chyhsapa hrona he pi noh ta
â thaopa hawhta a lyu.Cha leikhiah, Bei Zisu khata “cha chyhsa cha a nô khata vyhpi lia vaw phaoh leipa sala apha via awh”
a tah awpah a châ.
Hawsaihpa he chyhsa tlohpa châ vei tahpa âchhy paliena:
Self-consciousness:
1. Self-consciousness he chyhsapa châ awpah ta byuh
hlei vei, achhâpa cha chyhsapa pi he âtheihlô leita eima yna daihti he a hluh
kaw. Eima mokuhpahâh kaw no nata tlâhlei- chiehleina parutuna vâta âtheihlô
leita eima yna daihti he a vaw hluh ngâsâ. Cha hleikhô ta hawtipa he kô 1 kô 2
ama tloh hlâ leila Self-consciousness hnei veih ei. Châsala chyhsapa hawhta
eima pachâ thlâh pyly.
2. Nawh/Hawsaih he nô pôh pachiahpa châ veih ei.
Achhâpa cha nô ta saw a phaoh pathao daihti no tlai heta, chanô-chapaw-châna
(sex) ama hnei ha. Sawphao tawhta noh rei leipa ta nawh cha ano-eih ta lathli
lâchhâhta thari-tha-â, thisaih group nata finger print ahrpz ano-eihta ama hnei
khai ha.
3. ‘Hu’ (breath) he chyhsa hrona nata â khopa
a châ khiah ‘huso’ khao leipa heta chyhsa châna a lei ha aw tahna a châ.
Anodeikua Biehrai liata chyhsapa châna he ‘husona’ a chhâ tawhta chhao a y
thlâh hana tahpa a sia kawpa ta a reih (Phil 1:23; 2 Cor. 5:6-8; Rev. 6:9).
Davi chhaota “Moleina hneipa ta ei nô ta
eina phaoh” (Ps.51:5) a tah hra. He heta a reih pasia kawpa cha, chyhsapa
hrona he ano khota hu a so thei hlâ, nô chhi liata yno tawh tlaita â thao tahpa
a palâsa.
Abortion supporter (Pro-choice) nahta ama reina
dâh:
Nô hrona pabohsa n’awpah ta: Heta he ama reih. Dâh pasai leipa ta
sawpathlapa he chi a chhih ta. Dâh ta Sawpathla pasaipa heta nô sâhhluhpi thina
tawhta a pachha thei.
Ataopasina: Saw pih hlâta khaw hmâpa ta hawsaih duahmo moh
khai ha chiehpa pathlasapa heta khochhih leipa nata pahnai leipa saw hneina a
pahlei thei.
Patupakhina: Ama rei chaipa cha ahy chanô hmahta ama khona
hnypa ta, tahraruahna ta saw ama hnei awpah châ vei. Patupakhina vâta saw
phaohpazy cha âmo khona liata pasiesa awpah a châ. Ahyhmah ta tahraruahna ta
saw pahneisa awpah châ vei (A yzie cha saw ama pathlasa thei, tahna a châ).
A chô liata a chyhta eima vaw palâsa hapazy tawhna
khita abortion phaleina hluhpi eima reih thei aw. Khizaw su nanopa liata Krizyh
penawhta abortion he a vaw dyuh kâlâ ei ta. A pha ta eima za pachâ khiahta cha,
abortion he chyhsa hrona lapa hawh tlaita eima pachâ thei aw. Ataopasina vâta
tlyma, hawsaih chanô-chapaw-châna (sex) kholeina vâta tlyma, dyhchhie sipasana
vâta tlyma, nata satlia-laihsa daihti nota apiepasina vâta sawpathlasa pei eima
tah lei khiah cha hawtipa nata pitlohpa chhao eima rei hapa chhâpazy vâta eima
pahlei pahlô thei hra aw tahna a châ. Thohna hmâpa ta chyhsa hrona lapa
(euthanasia) nata hâti hrona lapa (infanticide) zy nah heta abortion he ânanona
y vei.
Abortion he adâh tlâhpipa ta cha chyhsa hrona lapa
hawhta pachâna y ta, anodeikua therapeutic abortion, nô hrona pachha n’awpah ta
saw ama pathlasapa deikua he reipasia ru kawpa a châ. Awnano nôpaw (Church
father) pakha Tertullian ta therapeutic abortion kyh cha“Cruel necessity,” tahpa ta a reih. Kho kawpa vâ châ leipa ta nô
hrona pachha n’awpah ta nawh pychhôh liata a ypa cha a hrona lapa a byuh na
daihti a y tyh. Anodeikua tahmâ cha thohna lâta thainazy â sâh kaw bâpa vâta nô
hrona pachha n’awpah ta sawpathlapa chhao he a sôh kaw bâ. Cha nota sawpathla a
vaw byuh hana daihtizy vaw y thei kaw tyh hra tlai ta, he daihti lia deikua cha
eima chhie nata pha pahnona ta pachâpa chhaota thai eima châ thlâh hapa ta eima
reih thei aw.
Achhâpa cha:
Nawh/Hawsaihpa hrona la awpah eima chhuah raruahna
vâ châ leita nô hrona pachha n’awpha tlao a châ hri. Hrona nata hrona kyh liata
a châ ha. Hrona âripa hawhta a châ. Achhâpa y leipa, Sawpathla khoh muaruana vâ
châ vei.
Hmiahaopa tawhta mopakha hrona pabohsa n’awpah ta
cha, he nô hawhta, ahy chhao rai ta mohropa (a hmiahaopa) hrona a la thei. Cha
cha achhâpa y leipa ta liahnycheipa châ hlei leipa ta, sasyh avaihna hawhta
tlaoh a châ.
Eima Biehrai nata Science thaina lâ tawhta mopa ta
chyhsapa HRONA he nô chhi chhôh liata y thaoh no tawh tlaita âthao haw tahpa
pahno thei ha bâ pi ta. Chavâta abortion cha paraona-hnei-leipa-chyhsa
(innocent) hrona lapa hawhta a châ eima tah thei aw. Eima Krizyhna lâ tawhta
pachâpa ta, eima Khazohpa hmiakô liata hmo khochhih lei kawpa taopa, moleina
hmo ataopa hawh eima châ. Sapa lâ tawhta pachâpa ta eima chi nata pho a pahleipahlôna
a châ heih.
Khizaw photo ta he khizaw liata aduahpapua
achhuahpa ta kyhtotie liata amâ râpasuana hry ta keimo tlao eimâ pahleipahlô ha
khiahta cha he arâpasuana lia heta a duahpapua thei aw mapi tahna a châ.
Chavâta Keimo marasawzy châta cha ‘ABORTION he
Sapa nata Thlahpa liata eima hmiahao lai chaipa na a châ’ tahpa he my kh’ei
suh u.
Note: He paper he târi 21.09.’14 liata “107th Missionary
Day” MCF Chennai zy ama hmâna liata R.V. Bôhia ta paper present châta a pachhuahpanohpa
a châ. R.V. Bôhia s/o B. Tlâhua (L) he Laki khihpa châ ta, tahmâ he Madras
Christian College liata III BA â chu ngâ hai.
BIBLIO GRAPHY
Atkinson, David J., David H. Field. “New
Dictionary of Christian Ethics and pastoral
Theology.” England: Inter Varsity Press, 1995.
Geisler, Norman L. “Christian Ethics option
and issues.”Michican: Baker Book House, 2003.
Jeyaraj, Jesudason Baskar. “Invisible
Children: Infanticide, feticide and Abortion“,Tamil Nadu,
India: Jubilee Institute, 2008.
McCarthy, Donald G, Edward J.Bayer and John
A.Leies, eds. “Handbook on Critical life issues.” Bangalore:
Theological Publications in India, 2004.
Peschke, Karl H. “Christian Ethics Moral
theology in the light of Vatican II.” Bangalore:
Theological Publications in India, 1999.
Roth, John K. ed. “International Encyclopedia of
Ethics.”England: Fitzroy Dearborn Publishers, 1005.
Willke, Bedr. &Mrs.J.C. “Abortion Questions
and Answers.” Ohio: Hayes Publishing Company, 1985.
WEBLIOGRAPHY:
SIAHA KHIHPI
(The Golden Town of South end)
~ Beihlaotlo
Syuhlô (Beibei)
Hro liata peimawh kawpa nata
khâchâ âbai hapa cha khihpi paduapa he a châ. Chyhsa ta khâpa vâta ma hlâno bei
nawhzy tawhta khihpi he padua ngâpa châ ei ta, tahmâ khizaw lia chhaota sawkha
heta a khihpi tobi pathi ta, palai ngâpa he
a châ? Ryureina naosia ta chyhsa hluhna lia maih ta, nohto niebaw hra
khia, bu nah sai chhao a naosia kawpa ta a pado khai thei. Tanoh Siaha sai ei
sih la, eima khihpi padua khoh dâh nata khihpi eima hmâna dâh hih eima hmâh
thai lei kawpa a lyu. Nohto phei ta siepa chhao, mawtaw kiah theipa châta chhao
mo riethei a chhih ta, palôhru rai ta maniah pahuasua thei vei. Âthlâthlyu lei
dâh rimâ nata âthuhny dâh he hawti chhiepa O chhôh liata palaopalâ ta, O taw a
châpa hmo paryhpari dâh nata a thyvawh chakhyhpa he a lyu.
O sana kyh: Khihpi padua ta lai lymâ awpah liata peimawh
kawpa sâkha cha khihpi chyhsazy ta O eima sa dâh nata padua dâh he a châ.
Khiliah saina a y lei ngâna taih ta O nata O likah chadiesa pi ta, eima O hri
paw O laikathi daih lâ ta pyhlie awpah lia cha, mo pakha paw ta O kaw sa heih
chaimâh ta a O ki chhâna cha ama O hripaw pyhlie liata â ngiah haw khiahma tah
tlamaw ngâ kaw’pah ta amâ chadie. Hupo â chhih rimâ cha la, Lâpi kiah liata O
eima sa khiahta cha sôhdaoh nawh tlô thei n’awpah sai ta pachâ pi ta, lâpi kiah
tawhta 6 fit chhâta a sy saipa ta O padua awpah hlâta cha lâpi(zawlâ) 4 or 6fit
kaw paru palie ta, zawpi siena eima O di tlana ry liata soh ngâhna taih ta O sa
thei pi ta, zawpi hlâta cha eima O lyukyh he â dolei kawpa ta kyh eima pachâ
hleikhô ta, zawpi khâpa sawta reih leina a châ, sawhkhâ (revenue deptt) ta hmahta
lâpi pachhaihna taihta râh maniah pie hra ei sala, O sa awpah ei châ khiahta
cha ei chhiepha pahnona chhao ta zawlâ awpah nata natla baikhai awpah cha ei O
a laina chyh hlâta eima pachâ tua awpah a châ.
O sa patlô pi ta, lâpi chadie
ta Zawlâpi râh paru hluh thei viapa maih ta ama Mawtaw so n’awpah ta zawlâpi
maniah ama hmâpa lao heihpa cha pheita siepa chyhsazy khâpa sawta maniah ama
reih lei dâh nata zawpi amâ thana leizie a lâ pasia ta, cha raohpa ta eima
ryureihtuhpa sawhkhâ chhao a thatlô leizie nata khihpi lymâ awpah eima hnei
chhôhpa kyh ama pachâ leizie nohto ta ahy chyhsa rei ngiah leipa ta eima
hmotaopa nata ydâh khihsa dâh ta a phuah ngâ hai. He tawhta o sa via lymâ awpahzy
ta eima pahno awpah peimawh kawpa cha, na râhri tawhta 3 fit chhâta a sypa ta O
pathao la cha hawh pyly ta na O hripa awpah chhaota 3 fit a sypa ta O pathao
hra sala ngiapawdi tla n’awpah y h’aw ta, nama likah a pathai pa-ao via thei ha
aw. Tahmâ ta eima O sadâh hela eima âhmie roh viata o hri nah chhôhpadâhpa
liata a khi khi hlâ haw, ngiapawdi hmahta tla thai khao lei ngâna taih ta a
chadiepa hela hmo ngiapa a châ lei raohpa ta, hri-iah pathaihna châta chhao pha
vei.
Râh hneina chôchâh: A pastor tawhta Awnano machâ
pahlôh leipa ta O hri a hryuna a tao hoh chaipa nata ngiapâna eima dadieh chai
tyhna cha râh chôchâh vâta Opalyuhrizy nata buana he a châ aw, khâpa vâta a bua thei ngâpa ma eima
châ, eima râhri sia kawpa ta ngiana (land mark) hnei khoh rai ma pi, eima O hri
paw râh eima chhu thei n’awpah a châ khiahta cha piepie awpah chhao pei tah hra
ma pi. He hawhpa hro he bâhsai sih la ngiana sia kawpa pillar ta tao khai bâ s’u.
A lô phapa nata ngiana tao n’awpah phapa eima hnei pazai tu haw.
Lapi avao phana
chôchâh: A hneirôh
viapa O pha a hnei theipa maih ta eima motor so n’awpah ta O sa hlei leipa pi ta,
zawlâpi liata eima motor paduapa he a sosâhna châ vei….. Garage siapa hnei bâ s’u. Meisatlâh tawhta siahatlâh taih O phapa â zai
ta, motor so n’awpah dâhdei chhao a tao leipa Lâpi liata motor so hmâhpa eima hluhtu
haw, sôhdaoh chyhsa patlôsa awpah hlâta cha eima hmo hneipa sona pachâ peimawh
via bâ tua s’u… So n’awpah a hnei mâh leipa ta o tlôhpazy chhaota a mâ hneipa
ta â boh viana liata soh awpah ta la phusâ cheipa chhaota ama cheih khohthlâh
ha… dâh eima pahnona rakhapa hra cha zawpi a hnykhawna rakhapa nata bie ei
chahrana rakhapa heta pahno pi ta, keimo tovyuh cha-ia (kala)ngâta he eima
pachâ, he hawhpa hela bâhsai ngâ bâ ei
suh u. Keimo tovyuh hmahta chhie pha pachâ khao leipa ta eimâ khaohra theipa
nata hohpa a châ khiahta cha eima khihpi kyhpachâna a chyhta chhâ Marasaw moto
heta hnei sih la, khihpi a thlâzi via n’awpah nata a chyhsa palaopalâpazy a
huasua via thei n’awpah pachâ peimawh tua s’u.
Lâpi kiah liata
O hneipazy ta, O eima sana dâh panano ngâh sih la, chata a thôhna a tlô khei
theipazy: Lâpi(road
level) via ta he sôhdaoh tao penawh patlôsa awpah ta sa khao leipa sih la,
motor parking thei n’awpah ta sa hri sih la, chata athôhna hluhpi a y.
Motor sona a hnei leipazy ta,
mâ cheipa ta â boh via n’awpah vâta cha ama hmâ khoh aw. Ama motor lai nata chyh
reih ta thlato ama cheih awpah cha eima bitaipa thei.
Light bill a hryuh byu leipa
ta a zo a vaw di ei ta, ama so (park) chhôh ngâlâh ta pakhaih â ngiah. Toilet
pahryuh hra vei. Ti pahryuh vei. Noh nohkha chhienoh-phano liata Lâpi laikachha
lâta beih chhona tao ta, zawlâpi liata a lâ kaw ta, beih chhoh ngâ k’awpah a
ngiah leipa aw ta, a hmâh thei. Sôhdaohpazy patlôsa awpah ta room partition tao
ngâ kaw byu leipa ta, sô la pangia thei ngâna a châ.O chheipâ papuapaleituhpa a
chyh aw.
Tahmâ hawhta he khodâh hawhta
lâpi kiah liata motor a chhiema a pha ma? Soh ngâ awpah ta, sawhkhâ dâh ta
maniah a pasai khao lei daihti a tlô cheingei aw. Eima khoh ma? Khoh vei ma?
Dâh ta zyh awph order maniah ama vaw pie tita cha zyh cheingei awpah a ngiah aw
ta, O phapa hnei thlâh tlôh ta motor sona dâhdei chhao a hnei leipa hela noza â
chhih kaw aw. Khihpi a lai ngâ haipa nata a laipa liata a pahrâpa chyhsazy he
eimâ mopâ khohpa a châ khiahta cha ama hmo hneipa a so na pha leipa nata motor garage
pachâ peimawh leipa y tlâ veih ei. cha cha chyhsa taozie ngiapa chhao a châ.
Eima siaha eima mopa a châ khiah
deikua ta cha, lâlai khachhua lâta motor Chapâ ta a su ngâna taita padua hôlô
pi ta, buana nata rairuna sâkha hmahta hnei veih ei. he kyh liata eima râh
ryurehituhpazy chhao eima ku eima pako rei tu ha bâpa ta ei pahno. He leipa ta
khihpi hropa eima hnei tlôh leipa a châ khiahta cha, a vaona chôchâh liata
tiama maniah papuapa via thei ei sala, a taotuhpa he la nâmo O lyuphapa liata
ku chakhi khaita a tyuh thlâhpazy châ leipa ei chi ta, motor phapa ta, nama
khona mai a tlô para theipazy châ v’ei chi. Noh to pheita niebaw tluata driver
nokhih leipa thokhazy ta eimâ rypaoh ma? Rypaoh vei ma? Eima hnôhky lâ tawhta
hailamaw chiamie (horn) piethlu ngâpa vâta châh-ao rao khai daihmâ hapazy heta eima
tao chai. Motor â duah leina lâpi a kawh via na lia hra, Hmâhkhy(khoheih) hawh
tlupo ta chichhih ta, thozuahpa nawhta maniah padua khâh lao khai heih ei.
Biehneituhpa nata ryureituhpazy
ta eima khihpi â thlânô ta mothadâh chhih via n’awpah kyh liata biehneina nama
hneipa maih cha a hneipa nata khihsa theipa taihta biehnei theituhpa dâh hmâpa
ta thlai ta ryu maniah reipa u la, tahpa eimâ châ haw raohpa ta, vaih tota
chhienoh phanoh eimâ lôngâhna chaipa pyzy chhaota eima khitlâh nata vaih pathaihpathaoh
via n’awpah ta, ryureihtuhpazy charo vaih khei sih la, Siaha khihpi pathai, mo
thadâh chhih (the Golden town of south end) padua tua ei suh u.
Source: Board of Mara Literature, MADC, Siaha.
Comments
Post a Comment