Editorial
Kôthiehpa, 2020 cha a vaw ngia ha
heih pi ta, he he keimo thatlôna nata sona, eima hnatlâna a pha pachai vâta
tlyma châ leipa ta, sôthih ta eima chaleipa chhao châ hra vei. Khazohpa ngiachhiena
nata chhihthana vâ deita a châ.
Khazohpa ngiachhiena topa ta,
kôthiehpa a tlô theipazy heta Khazohpa lâta reihkah nata thlahchhâpa ngâlâh ta
alynabie reihpa he khodaih thlâh ha leipa ei sih la, hmotaopa tlai ta eimâ lyna
he eima palâsa awpah a peimawh ngaita.
Kheihta ma Khazohpa lâta eimâ lyna
cha hmotaopa ta eima palâsa aw? Nama vaw tah thei aw. Hmotaopa ta Khazohpa lâta
alynabie eima reih dâh n’awpah cha he hawhna heta vaw reih ei sih la:
A miakhana liata cha, hrozie nôchâ
ta eima palâsa awpah a châ. Eima hrozie nata eimâ pielyuzy he Khazohpa khozie
ta eima hroh awpah nata eimâ pileyu awpah châ ta. Hmoto eima taopa maih liata
Khazohpa khozie palôh ta pachâ laihna chôta eima hroh tyh awpah a châ.
A mianona liata cha, ngâchhihna ta
eima palâsa awpah a châ. Nohto eima raihriana nata eima khihsana kyh liata zy,
eima nietluana kyh liatazy ngâchhih kawpa ta rai eima hria tyh awpah châ ta,
ngâchhihna he Khazohpa khozie a châpa vâta ano khozie tlaita hrohpa ta
ngâchhihna eima zi lymâ awpah a châ.
A miathôhna liata cha, ano chakaona ta eima
palâsa awpah a châ. Eima hronoh daihti chyupa ta liana heta maniah taotuhpa
Khazohpa chakaona he eima biepi chaipa châ sala, thina khôlâ, thlahpa pachhapa
a châ thei n’awpah nata chhâzaw hrona eima hnei thei n’awpah ta Khazohpa
chakaona rai he hria lymâ awpah eima châna khâ pahnopa ta, kôthiehpa, 2020 tawh
heta cha chakaona raihria liata eima palôh nata pôhpa eima hlâ via lymâ a byuh
ngaita.
A chô liata eima reipazy hleikhô
ta, kôthiehpa eimâ ngia hapa vâta eima palôh chhao pathieh ei sih la, hnôhlâ
daihti, eima siesai hapa hmopha leipa zydua kha paza khao leipa ta, hmialâ ta
hmo ypa, eima Awnanopa nata khitlâh, râh châta hmopha awpah nata chhôhkha ativy
n’awpah châta hriapasa via lymâ sih la tahpa he eimâ pasyu khohpa a châ.
Mara reih hmahsiena
nata hmahsie via n’awpah
~ AZ.
Beimopha, Amôtlâh
(
He Essay he BML Essay aropasuana 2019 liata lymâ sâkhana adaopa a châ.)
Eima
pahrâna khizaw kawh ngaitapa liana heta Chô Khazoh ta reih nano nanopa maniah
pie chyu ta, keimo Mara sawzy chhao chi nata pho châna siapa eima hnei thei
n’awpah ta ‘Mara reih’ ângia ngaitapa maniah piepa he Chô Khazoh hmosai piepa
rônah ngaitapa a châ.
Chavâta, reih hropa zydua
hlâta Mara reih he angia chai ta, kho chhao â chhih chai hra. Khizaw reih hry
liata reih hmahsiepazy hry liata chhao pahlaopa a za châ hra. A râh hneituhpa
‘Mara sawzy’ heta pasô thai kawpa ta eima palaiseihsa khiahta cha chi hro pho
hropazy chhaota vaw pasô via hr’aw ei ta, kho â chhihzie nata â ngiaziezy chhao
ama vaw hmô / pahno lymâ hra aw.
Atanoh khizaw hmahsiena anano
lymâpa hawhta, Mara sawzy chhao eima reih ‘Mara reih’ palaiseihsana kyh liata
hmahsiena lâpi eima pangai lymâpa ta â lâ. Mara reih ta ropa bie nata hlazy
hmâpa ta kho-iah za hnei pathao lymâ ha hra ta, châbu nata thâtihbu hluhpi eima
za hnei ha bâ. He heta Mara reih hmahsiena thata a tlôkhei tahpa â lâ pasia
ngaita kaw bâ. Bieso miakha ta, “Kô nata
khih hluhna lâ châ leipa ta, hmotaopa na tlao a châ tyh” tahpa hawhta Mara
reih hmahsiena châta hla nata bie apahâhpazy hmâpa tap y nano nanopazy chhao â
vaw duah lymâ ei ta, py thokha hluhpi ta ama tlô pha leipa ‘Mara Writers’ Club’
zy hmâpa ta Mara reih thapasatuhpazy ama za hluh ngaita kaw bâ. He heta Mara
reih liata thata hmahsiena a tlôkhei tah lei thei ma pi.
He hleikhô ta mo pakha, py
nata sawhkhâ (Department) nano nanopazy phahnaingiahna nata hriapsana zawhzi ta
Mara reih hmahsiena khochhih kawpa za hmô lymâ pi ta, kô tota Mara reih ta
châbu nata thâtihbu reih awpah hluhpi eima vaw hnei ha bâ. Chahawhhrana chata,
social media nata print media siepahliepa ta Mara reih apachuna thiehpa siekhei
pathao hapa vaw châ ta, khizaw su nano nanopa liata apahrâpa Mara sawzy ta
facebook, whatsapp nata internet tawhta Mara reih amâ vaw chu thei n’awpah ta
Mara reih achuna video zy chhao pachhuahpanohpa a vaw châ haw. He hleikhô ta
hla nata bie apahâhpazy tha apathy via n’awpah pachâpa ta kô tota Mara reih
châbu nata thâtihbu apuapa phachaipa atlyhna nata, py nata sawhkhâ nano
nanopazy hriapasana vâta châ aropasuana (Essay/Article) zy ama vaw
pachhuahpanoh tyhpazy heta kao totie liata Mara reih hmahsiena pha ngaitapa a
vaw tlôkhei tah lei thei ma pi.
Reih awpah hluhpi a y. Cha
hawhta Mara reih kao totie liata hmahsiena hluhpi eima za hnei ngânona heta
kheihta e Mara reih he hmahsie via sala, Mara reih hmahsie via n’awpah ta eima
tao aw? Khâpa hmozy hema peimawh? Tahpa he eima pachâ khoh chyu awpah he a byuh
ngaita kaw.
Ahmiatua chai liata cha, chi
nata pho châna liata eima sia tuachai awpah he a byuh. Mara reih pabohsa ta
hmahsie via n’awpah ta chhaichhi peimawh kawpa sâkha cha, chi nata pho châna
siapa eima hnei tuachai awpah he a peimawh ngaita. Na reih, ei reih, mara reih
he nâma nata keima, mara sawzy ta eima cheih/hmâh vei khiahta cha chi hro pho
hropazy ta maniah cheipa beih aw veih ei. Chi hro pho hropazy chhao Mara reih
tlai ta eimâ chho/daoh hnolo khiahta cha mara reih he vaw thai aw ei ta,
hmahsiena lâ a pangai via laih lymâ aw. Chavâta, chi nata pho châna â
pahnopasiapa ta, a hneituhpa châna palôh eima phaoh awpah he a peimawh.
A mianona liata cha eima râh
ryureina opi laichaipa (MADC) nata Awnanopa laichaipa (ECM) zy he Mara reih
hmahsie n’awpah kyh liata hmahlatuh chai awpah ta peimawh chaipazy ama châ.
MADC nata ECM chaipazy heta Mara reih ama cheih/hmâh hluh awpah he hmo peimawh
ngaitapa a châ. Cha hawhta mara reih he lei leipa ta âbohpa ta a y lymâ thei
n’awpah ta hmah a la thei chai awpahzy ama châpa vâta âlâhâhpa nata a sianô
kawpa ta reih â chhuahna (policy) pha kawpa ama hnei awpah a byuh hra.
Awnanopa he py (Civil Society)
thatlô chaipa a châpa vâta, Mara reih pabohsa ta hmahsie via n’awpah kyh liata
sawhkhâ rei leipa ta cha a hria thei chai awpah hawhta pachâpa ama châ. Chavâta
MADC nata âpakaohpa ta Mara reih (policy) sianô kawpa hneipa ta, ama tao awpah
he a byuh. Zawpi, vâtlâh nata achhyna o apôhpakhyna su daihti lia maih ta cha
mara reih he eima hmâh hluh awpah byuh ta, chi hro pho hropazy maniah a vaw
pahlaopa ama y daihti lia chhao mo pakha pano vâta reih hropa hmâh thlâh ha
leipa ta, eima pikheipa reih (Mara reih) he hmâh lymâ eimâ chhuah chyu awpah a
châ.
A miathôhna liata cha Mara râh
khih nata vaihto liata Mara reih he abei chai awpah a châ. Atanoh he kyh liata
a hlaotloh thei n’awpah ta cha hmeiseihna ta hmahla awpah he a peimawh ngaita.
Phoryhpa (Culture) aduana nata abohna cha reih he a châ. Chavâta athaipazy ta
‘Reih he phoryhpa cha a châ’ ama tah tyh. Chi hro pho hropazy eima râh lia a
vaw paihpa/ a ypa zydua ta cha Mara reih he ama thai hra awpah he a peimawh
kaw. Cha hawhta Mara râh lia a vaw ypa chi hropazy ta mara reih achu ta, ama
thai thei n’awpah châta mara reih achuna siku (mara language center) MADC ta
paduapa châ sala, tahpa he a peimawh ngaita kaw.
Chahawhhrana chata atanoh Mara
râh chhôh liata khih nata vaih, chavah nata tlâh a ypa he Mara reih cheingei
sai ta eima roh/reih hluh lymâ awpah he a byuh. Vaih thiehpa tlyma, moh thiehpa
tlyma, kheihawhpa chhao rai moh bi byuhpa chi eima râh chhôh liata a ypazy he
Mara reih ta bi lymâ ei suh u. Moh he chi nata pho châna maniah palâsatuhpa a
châ tahpa pahno ei sih la, a pachaipa ta chyhsa moh eima bina kyh lia chhaota
Mara reih cheingei ta bi lymâ awpah he eimâ chhuah bâ chyu awpah a châ.
A miapalihna liata cha eima
reih aboh ta hmahsie via n’awpah ta tao awpah nata hmochhuahpa /ryhrao
chhielienapa (programme/project) nano nanopazy hneipa ta tao lymâ awpah he a
peimawh. Mara reih hmahsie via lymâ thei n’awpah ta eima râh nôpawpazy ta
hmialâ daihti saithainapa (vision) pha kawpa hneipa ta programme nata project
nano nanopazy a patuapalua lymâ awpah he a byuh hmeiseih. Mara language
research and development department lai ngaitapa a hnei awpah he byuh ta, he
department châ heta sôh chhao âdaihpa ta a soh awpah nata a hria awpah chhao a
peimawh hra. A yzie cha mara reih hmahsie via n’awpah ta cha MADC ta sôh thata
hmâpa ta, programme nata project hluhpi a hnei awpah tahna a châ.
A miapangawhna liata cha Mara
reih ta châbu eima papua hluh via lymâ awpah he a peimawh. Mara sawzy ta châbu
reih awpah hluhpi eima hnei via thei n’awpah ta châbu, thâtihbu nata magazinezy
eima papua hluh awpah he a byuh. Cha hawhta a châ thei n’awpah ta eima râh
nôpawpazy ta mara reih ta châbu arohpa nata a papuapazy hnohta baona pie lymâ
theipa châ sala, chahawhhrana chata mara saw keimo nata keimo acheihchalo
rairie thaipa ta châbu chaleina kyh liata eima ria a pha via awpah he a byuh
hra. Eima reih (Mara reih) ta châbu a pua tlakaihpazy he pasôpa ta, chalei lymâ
eimâ chhuah chyu hra awpah a châ. He heta Mara reih hmahsiena hluhpi maniah pie
ta, chi nata pho reih thapasana chhao thata maniah a pahneisa hra.
A miacharuna liata cha
Electronic media he a châ tah ei sih la eima reichhei thlyu nahta pangiasa
achhih vei. Mara reih hmahsie via n’awpah kyh liata chyhsa pahnie chaipa nata
râh la chatlie chaipa a châ hleikhô ta, nohto eima hmôpa nata theipazy hmâpa ta
chyhsazy palôh liata rai a hriana dâh chhao â pahthu via.
Nohto ta eima mohkhaoh ta eima
hmôpa nata theipazy hmâpa ta eima reih he hmâh hluh via lymâ sih la, eima
phuahzâh hluh via lymâ awpah he a peimawh. A pamosana ta : Tlaikao. Hindi,
English nata Korean Film (Video) zy he eima reih (Mara reih) lâta a hluh thei
chaipa ta patohpatiapa ta hmahla bâ hra ei suh u. Chahawhhrana chata Mara reih
ta hlasapa nat biereipazy chhao mopa ta nahthlie hluh via ei sih la, a kawh
viapa ta eima pachânazy chhao hmâhpa ta, Mara reih programme zy chhao tao
baichhi via lymâpa châ sala, tahpa he a peimawh ngaita kaw.
Chahawhhrana chata, keimo
Marapa nata Marapa likah liata bie a chho n’awpah chhochhi cha Mara reih sai he
eima hmâh bâ awpah he a peimawh. A nô nata a paw marapa châ thlâh ha tlôh ta
mara reih ro athai leipa, cheih thei leipazy he khizaw liata zakheichhih chaipa
chyhsa ama châ. Ama pahrâna nata ama khihsana vâta a pikheipa reih thai hra vei
sala, a nô nata a paw, a chhôhkha tawhta thai thei ta, achu thei hra. Chata châ
leipa ta thai achhuah hrahro leipa, achu chhao achhuah hra leipa saw, a
pikheipa reih mohnaopatuhpa cha vârâh chhao to sala pangiasa achhih vei.
Chavâta Mara sawzy he kyh liata thapi phia viapa ta Mara reih hmahsie via
n’awpah pachâna chôta hmah eima la via lymâ awpah he a peimawh ngaitapa a châ.
A chhâ chai n’awpah ta cha hmo
chynawh kawpa ta alâ tlôh ta, châsala Mara reih hmahsie via n’awpah liata
chhaichhi peimawh kawpa sâkha cha Mobile phone he a châ tah leithei ma pi.
Atanoh khizaw thaina sona âsâh
lymâpa liana heta moble phone hmâpa ta internet-facebook, WhatsApp nata Social
networking etc, liatazy Mara reih he eima hmâh hluh via awpah he a peimawh
ngaita. He hawhpa liatazy ta mara reih eima hmâh hluhpa nata phuazâh
(broadcast) tawhpapua hluhpa heta Mara reih hneirôhzie palâsa ta, chi nata pho
châna Mara reih laiseihna nata hmahsie via n’awpah ta chhaichhi peimawh kawpa
sâkha a châ. Chavâta ‘Mara reih hmahsiena nata hmahsie via n’awpah châta tao awpah
nata abyuhpa chhaichhi peimawhpa eima reipa zydua he Mara saw nâ nata kei, eima
zydua ta ‘moto’ palôhlia rie sala, khizaw chi nata pho reih aiekhyhna thlihpipa
tawhta abohpa ta eima y lymâ thei n’awpah ta chi nata pho châna liata sia ei
sih la, thapasana nata kyhpachâna palôh phaoh bâpa ta eima reih hneichhôhpa Chô
Khazoh ta maniah piepa “Mara reih” he zakhei leipa ta pasô via lymâ ei suh vy.
Ei châ ly kaw ei.
VÂ-IAPA CHÂPAPHAOPA
(LOVE
LETTER)
~ Rc.
Beiduakhei Nohro, Tisi
(
He Love Letter he BML Love Letter aropasuana liata lymâ sâkhana adaopa a châ.)
To,
Ei
kho,
Siadi
Mara.
Keima dao,
Khizaw
noh nata daihtizy heta, ei palôh khozie nâ hlykhei thaipa châ mawh ei sala, na
châta la, iadi thosôh maihtôpaw hawh dei khâ pawh awpah ei khoh.
Nâma
leipa ta kei châta nohkha chhao he, kô reipi vaw châ tyh ta, zâkha chhao he noh
hluhpi nata zâ hluhpi hawh deita ta ei vaw pachâ tyh. Yru khiahlô pai n'awpah
dei pachâpa ta, chhaolei lailâh tlâhzawh-nohri chhao pachâ lei ta tuhpikali
yrunô hawh dei, na thâ khâ chângieh laih tyh na! Ei chô thlarâh nata Awhsicharu
zy khita, ei 'di' vâna chhôhso he na taokhei hra mawh ei se; tahpa ta
hâzohchhihki vyhai ry lia mokuh ramâ khaih tyh na. Ramâ lyuhchâ tuah thaipa châ
mawh sala, 'di' ei cha vâna chhôhso he, zâto ta cha chhochanei’pah ei khoh tyh.
Nâma leipa ta he chhiesana khizaw he kei châta la, zohna meihthâhpi â zawhna
râh hawh deita a za châ! He khizaw liata ei charei chhôhta, lyna kipa nâ
pietuhpa na châna he, khizaw zasâh-mahnôzy heta khâ na pahno khei ei sala,
atanoh ta kyh ei cha pachâna hawh heta mylâhanoh ta, noh nata daihti a vaw y
lymâ awpah taih chhaota khâ ei cha pachâ aw, tahpa chhao ei châ taih chanei.
"Khizaw
he na châta taopa châ ta, nâ deikua khizaw châta taopa châ va chi" tahpa
bie na reipa kha, chhôhso lôhpi lia rai za thi thei vei. Na bie he, kei viavi
lômaoh châ heta la, kyhpachâna lâthlôh dopa nâ pachhihsatuhpa khâ a châ; za tah
lei thei tyh va na. He khizaw khaihna hmô awpah ta ei thlôhchho nôpih py chhôh
tawhta ei sâh hluhpi hmahta vaw pih chanei hr'aw sala, nâma hawhpa he la â tyh
khao aw va na. Ei khizaw khaihpa nata kyhpachâ chaipa na châ. Na mopadei nata
nâ pielyuzie heta, kyhpachâna nata ngâchhihna yzie na pachu tyh ta, na hnazô
khochhihna nata pawngianazy heta, kyhpachâna dopa a sôhzie nata kho â chhihzie
khâ eina chhochanei tyh. Keima dao, kyh ei cha pachâna he bie ta reihpasia
thai’pah châ mawh sala, luhchô-bydi thâ rai angiah lei ta, a chhô a zâ bâh
leipa ta khâ cha chhochanei tyh awpah ei khoh tyh. Nâ ei châ tyh hlâta la,
kyhpachâna yzie chhao pahno leipa na ta, khizaw pawngiana nata khochhihnazy
chhao he, kei raihrao lôhmaoh paw châ heta, khatluta mah a za châ; tahpa chhao
pachâ beih hra va na. Ei hrozô mopadei nata ei palôh zohna meihthâhpi ta a khu
haipa chhao, khataih thlihuah naizualua bao cha ma, vaw papai aw!! tahpa chhao
saduthliena chhôhso rai za hnei beih va.
Thyudyu chhôhso lôhpathaihpa ta ei khizaw
noh nata daihti cha vaw hmâh laih na ta, sietuapazy ta leilô phôryh pakipa ta
kyhpachâna lâhaw ama vaw sa chiehpa khôkhâh leipa ta, khizaw kyhpachâna pawti
zyh hra awpah ta liahri taipa ei chânazie chhao a pahno va na. Tahmâ nâ ei châ
tyh tawhta, ei khizaw hro he â lyna nata thaphana ta khâ eina bie, za tah
leithei tyh va na. Ei khizaw khaihpa nata ei lôhngâhna chaipa cha na vaw châ
tlai na! 'Rianai'!! Ei y ru châhta la - Cha Mawmâ thlihuah naizualua bao cha
la..a iadi meihthâhpi hawh â zawh; tao thai a ru hawthai lômaoh chhôhso lia..
tahpa dei he khâ ei za reih tyh.
Chhôhso lôhkipata eimâ kao laihna tlâhzy
rohpadyna mothlaw lia rai za thi thei vei. 'Di' laihla hro thâ rai a ngiah lei
ta chhôhso lôhkipa ta na kiah lia noh nata daihti hmâh bâ awpah ei vaw khoh dâh
rimâ bao cha la!!. Hnah pangâhtuh hnei leipa hawhta zasâh molâh hry liata, noh
nata daihti hmâpa he lôhiah â vaw chhih tlai na!! Nâ ei cha vâna yru chhôhso he
ahyta hmahta na pahnokhei thaipa y tlôh ei va. Nâma leipa ta khizaw noh nata
daihti hmâpa he, yru chhôhso vâsâhna sai na a vaw châ. Chhaohlei lailâh hrozy
dei na, lôhkipa ta a kao laih ei, khati kei châ lyna noh a chhi hr'aw vâ tly, hnazô hmô awpah hra cha
y thai tlôh vâ, tahpa ta na thângiahna dei khâ ei za reih tyh.
Ei
palôhrupa nata ei chhôhso pachânazy heta, na kiah liata khatino raita noh nata
daihti hmâh awpah khoh ei ta, khizaw sôh nata piah ta a chalei thei leipa,
alyna nata lôhtlâhna kipazy cha pie ta, ei saduthlienazy nohto ta cha chho tyh
awpahzy he, ama vaw khoh kaw tyh. Daihti nata nohzy cha lei lymâ ei ta, kô nata
khihzy chhao a sie lymâ hra, leilô pawngianazy chhao pawna daihti nata nohzy
hneihra ei sala, lona noh ama hnei thlyu heih tyh. Ei 'di' nâ deikua chhôhso
lia na thieh via rili tyh. Chô-Khazoh ryhraopa noh nata daihti vaw chhi tyh bao
sala, lôhliena meihthâh hawh papaipa ta, lôhkipa ta na hnazô sâhmia hmô awpah
ei vaw ngiatiah lei dâh rimâ bao chala aw!!.
Khizaw
sawhkhâ phana padipa ta achuna o phapa nata supipa liata y hr'aw sala, hezy
heta lyna kipa na pie thei tlôh ei va. Chysia phapa nata mâ ru kawpazy a tao
hr’aw sala, ei pawngiana a pakituhpa cha nâ dei he châ tlôh chi. Khizaw
hneirôna tlaichhaipa ta ei pahrâna suzy chhao he, 'Taj Mahal' hawhta a rônahpa
hmah châ hra sala, rônahna a cheihchalotuhpa na ta, lyna nâ pakituhpa cha, nâma
dei he na châ. 'Di' nâma leipa ta khizaw he kei châta la, chhiesana khizaw
deita tlâ a vaw châ he zaw!!. He khizaw khaihna hmihmô hra awpah ta kyhpachâna
ta a sapapuapa ei châna he khatih no hmahta my leipa aw na ta, he khizaw lei
rietheina, nôpo pachârôhna nata rairuna hluhpi hry lia chhaota, kyhpachâna a
rônahzie nata a sôhzie padi lâh awpah ta ei châta nâ piena zydua ta chhao, my
thei beih hra aw va na. Thlihpi rupa nata alosihpazy chhaota ei kyhpachâna he,
pahleipadia thei beih leipa aw ei ta, tisaihpi nata tilaipizy chhaota vao
pathlah theih hra aw veih ei. 'Di' nâ ei kiah lia na y khiahta la, râh
rôhchawhpa nata Siberian noh palopa hry lia chhaota hmahta nodi thachhâpa ta y
beih aw va na. Nâ he ei khizaw lôhngâhna, abohna nata ei lyna chaihpa cha na
châ. Ei ngâchhihna chhôhso he, na iadi zôh ta khâ chazai sala, ei palôh phaozie
chhao he na pawngiana (serafim) rohpahâh cheingei khata, zasâh molâhzy hry lia
chhaota tleih beih lei awpah ta khâ panano tyh mawh sy.
Yna
tlâhzy a vaw lyu vei chy hra sala, 'di' na châta ei ngâchhihna chhôhso he khati
no hmata tleih beih awh vei. Ei hnazô pawngiana nata khochhihnazy heta, Molâh
pawmaih chhôhso vaw tiah tyh hra sala, ei palôhru nata chhôhso ngâchhihna
deikua la, khatino hmahta châ heihsai leipa aw ta, cha tleisai beih hra aw vei.
Leihkah haihpazy ta na palôh pahnie leipa ei sala, tiah hra khah ei se!. Na
châta ei ngâchhihna he Chôkhazoh pahnokhei lymâ awpah ta, ramâ lyuhchâ (luchô
care of) vaw tuah tyh aw na ta, â chhyna khâ vaw hâ tyh mah y. Hmiahmô hlâlei
zâto châta mâpha.
"Kyhpachâna ta râhri ahnei
beih leipa hawhta, yna nata chareina tlâhzy a vaw lyu vei hra sala, lôhmiakha ta
syhpahmaotuhpa cha, kyhpachâna he a châ".
Na châta khatino rai ta ngâchhihpa,
Rc. Beiduakhei Nohro
Tisi
MORAL
REFORMATION
~ H. Beilaikô
Nôhro
He
biepipa he a
rainao vianazie ta he
hawhta mongyuh reih (English) ta vaw soh na ta. A yzie deikua
cha moto ta
eima pahnothai chyu nahta
ei pangiasa. Keimo reih (mara
reih) ta cha “Palôh phaozie”
tahpa ta
eima palie thei aw. Tlaikao reih (maw reih) lâta cha “Rilru sukthlêk / Rilru puthmang” tahpa ta
eima soh thei
hra aw. He morality (palôh phaozie) tahpa he
Latin reih “Mos” tahpa tawhta lapa châ ta. Cha yzie cha,
taodâh(custom) tahna a châ.
Mongyuh reih (English)
lâta cha “Ethic” tahpa nata â chhuahna â lyupa châ ta, a sâno lâh
heta hmo dopa nata hmo do
leipa pathluana châta
hmâh rairiepa ama châ (concept of
knowing Right and wrong ). Morality tahpa reihkah
heta cha pachâna dopa (good attitude,
positive thinking), hmo dopa taona, hro dopa ta hrohpa (good character) tahpazy dy
via chai ta. Ethic tahpa
reihkah ta deikua cha, yzie ngiapa
(good manners) palôh-hâh, nokhihpa, pachâna pahnopa (good behaviour)
pachâna dopa tahpazy
a dy via
chai aw.
Khâpa
rai châ sala, a yzie nata â chhuahnazy
hlâta a peimawhna nata eimâ ngiahna lâchhâh he
tlao reih tua ei
sih la. Chysapazy eima thaina
â sâh via lymâpa vâta eima
hmahsiena chhao a chatlie
ngaitapa ta avâ ziza
hawh dâhdei ta â
thlathlâ ngâhthlâh hra ta. He hawhta thaina
nata hmansiena â thlathlâ
ngâthlâhpa daihti liata
eima y vâ tlaina heta, eima khihsa tôhtunazie, eima hrozie
nata eima palôh phaozie
chhao buakha dâhdei
ta â thlathlâ ngâthlâh
hra ta. Maniah taotuhpa
eima Khazohpa (Abeipa) tlai chhaota eima pachâna (palôh phaozie) nata
eima khotlyna maniah pakhâ vei tawh tly cha, ahy saliah,
hrozie, palôh phaozie nata pachâdâh hmahta panano
thei tlôh pi va !
Taopathina nata padona
lâ hlâta cha
paraona lâ he a rainao via lao
heih ! Khizaw lia
eima vaw pih
noh tawhta eima
vaw laiseihna ochhôh
liata eima nô
nata paw, eima unawh
chhôhkhazy ta thata maniah
pachu ei ta. Khizaw hmahsiena
achadaipa ta thaina sona eima
tluana su siku (school) zy liata
eima pachutuh penawhzy ta thata maniah pachu
heih ei ta.
Chadei châ
leipa ta achuna asâh viapa
College nata Universities zy
liata chihro pho hropazy
hnohta â pahlao
hrapa ta achuna lâta
dawhty degree taihta
ahnei ha penawhzy ta maniah chho
via heih ei ta. Cha
khôlâ liata Krizyhpa
eima châna hawhta
eima hâti no tawhta eimâ
vaw chu tyhpa Khazohpa
noh siku (Sunday school) liata
Abeipa ta sathaw athu penawhzy ta maniah
vaw pachu tyh ei
ta. Cha tlu ta achuna kao (su) nanopa hluhpizy liata thata eimâ
vaw chu patlô khai ha
tawh chhaota. He palôhru
phaozie dopa he
phaoh thei hlei mapi ! khâpa
hema a chhâpa lai ngaita
kawpa a
châ haw vâ tly ?
Chyhsapa ta eima vaw y no tawhta moleina â vaw
tlyh viapa nata a
vaw khoh via hapa, a vaw hrokhei tyhpa eima châ vâta a
châ nahta pangiasa
â chhih. He hawh tlupo ta
pachuna phapa nata
pachuna dopa eima vaw dao ha tawh
chhaota a hrokhei
thei leipazy cha eima khotlyna
eima hmâh chhei vâ
nata moleina lâta
palôh eima pahei
tu vâ a châ
thei aw.
Aduah
hmahta a siepa chyhsa to ta
he palôhru phaozie
dopa he peimawh
ta, khâpa chi nata pho chhaota
peimawh ta, py aduahpa
(Association/ Organisation) to ta peimawh
ta, Angiapâtuhpa ta peimawh
hmeiseih ta, eima râh
ta eimâ ngiah
via pachai heih.
He palôhru phaozie dopa heta
eima mo (eye / eye sight ) maniah pahvâsa ta, eima khotlyna
siapa nata dopa maniah
pahneisa ta, pachâna dopa (insightness) nata
hmialâ daihti sai
thaina maniah a pie.
Hmoto khâpa rai a châna dopa
maniah pahmôsa ta, cha hmo dopa
hmô pasiana nata pahnopasiana chata riahpha ngaitapa ta adona
liata â duah lymâ thei awpah ta maniah bao ta, hro ta tao ta, maophyuhkhei ngâh awpah
taihta riahphana nata thatlôna maniah a pie.
He hawhta
palôhrû phaozie dopa
aphaohpazy heta, kheihawhpa hmo rai
he a châna dopa hawhta
ama hmôdâh hawh
tlai ta reih papua ngâh ei ta, reipachhie ngâh
hra ei ta, amâ
dyuh ngâh tyh.
China nata thlazohnazy
ta pachhipary thei leipa
ei ta. Reipachhiena nata ahaona
ta pahnie thei hra
veih ei. Hmo do leipa
reipa nata taopazy
amâ dyuh ngâh vâna chata ama hro tlao a
thatlô via ta, ama
thapha via ta, riahphana
nata alyna ta
ama bie hri
tyh. Daihti nata nohzy a
khô lymâpa chata
â mo cha, “Chyhsa rônahpa, chyhsa chônô
viapa” tahpa ta
a vaw pahno
tyh ei. Chhâ nata noh a
vaw tlô lymâpazy
chhao ta, Reithaina nata palyupalihna
a vaw hlâ lymâ
hra ei.
Tahmâhlâ khizaw
chyhsazy eima laiseihna
liata deikua, chyhsa hluhpi
ta he palôhru
phaozie dopa he
phaoh thei khao
leipa pi ta, hnei thei khao
hra leipa pi ta, hrokhei thei
khao hra ma pi
! chavâta hmoto
eima hmôna dâh a
do khao leipa ta, hmô pasia thei khao leipa
pi ta, palôh ta hmo
eima saizie nata thliezie
a do thai khao
leipa ta, eima khotlyna
nata bie pathluna
chhao a do thei
khao hra vei.! A râhpa (white) cha, a râhpa
ta ngâh khao leipa pi ta, avyhpa (black) tlao
tah pi ta. Chahawhna chata
avyhpa cha, avyhpa tah ngâh
khao leipa pi ta, arâhpa
tlao t’aw heih
pi ta. Hmo dopa nata
hmo phapa cha, “A
do vei, pha vei ” tah pi ta. Hmo do
leipa nata pha
leipa cha, “Â do, a pha” tlao tah heih
pi ta. Eima pathipalôh liata, “A châ tlaina, ‘Yes’ ”
eima tahpa cha eima
pakah (mouth) ta, “Châ vei, ‘No’ ”
tah heih
pi ta. Eima palôh liata, “Châ
vei ‘No’ ” eima tahpazy cha
eima pakah ta, “A
châ tlai na ‘Yes’ ” eima tah heih tyh. He hawhta
palôhru do leipa
a phaohpa eima châ vâ
heta eima Beipa
Zisu Krista chhaota
khizaw liata â
vy nona khata, “Nâmo
hawhta palôh haihphiahpa
a phaohpa, nama palôh ta ‘Yes’ a
châ, nama tahpa
mai nama pakah
ta châ vei ‘No’ a tahpa, nama palôh ta châ vei ‘No’ nama
tahpa cha nama
pakah ta a châ
‘Yes’ a tah tyhpa hawhpa châ va na. kei la ei palôh liata â do
‘yes’ ei tahpa cha ei pakah
chhaota a pha ‘yes’ ei tah hra. Ei palôh ta châ vei ‘No’ ei tahpa mai
cha ei pakah chhaota, ‘No’ ei tah tyh
hra.” Maniah atahpa
hawhna khata.
He hawhta
palôhru do leipa
eima phaoh tyh
vâna heta bie
dopa cha â dozie hawhta
a châna reihpapua ngâh
khao leipa pi ta. Hmo dopa pahno
thlâhna chôta tao awpah ngâhna chhao hnei thei
khao hra ma pi.
Bie dopa
reih vâta nata
hmo dopa tao vâta
maophyuh awpah nata rairuna
â tyh awpah
ngâh chacheita khao
ma pi. Chazy vâta siana nata
mohpha lâthlôh liata
â chhih awpah chhochhi cha
eimâ hla ngaita
kaw bâ.! Khazohpa chyhsa Lyuhchâpa
Pawla (Paul) cha, bie dopa a reih vâta
mo hropazy hmiahaopa a châ awpah
kha â papeisa vei.
Tahmâ hlâ
chyhsazy pi deikua cha
eima palôh phaozie
â do tlâ khao lei vâta, adona
nata ngâchhihna lia
aduah ngâh tlâ
khao leipa pi ta. Keimosasyh kyh a
pachâna ta eima
biepakhô hapa vâta mo
hropa pha n’awpah
rai pachâ thei
khao ma pi.
Eimâ ngiapâpa eima Beipa bie hrohpa pachuna
nata la eimâ
eivâ lei ngaita
kaw ! Keimosasyh â hmô pha
ngaita kaw pi ta, mo
hropa deikua cha
khâpa hrao leipa nata a
thlâhthlipa hawhta pachâna
eima hnei. Hlâta â hnai viapazy cha
mohnaona chito ta mohnao pi ta, hlâta
â sâh viapazy deikua mokana, ahaona, a iekhyhna ta
moh pi ta, pakah
ta reithai (rei papha) thei hra ma
pi.
A hneirôhpazy cha a lei
eima khazohpa dâhdei
hawhta â chhy
pi ta, rietheipazy deikua cha
eima pachih (saliva) dâhdei ta
eima pachhao! Mo
laipa nata hmo
taotheipapazy cha palôhpatlâh achhuahpa ta reithaina nata
palyupalihna hlâna chôta
ama hmialia â
thyvawh khâh chaimâh
pi ta, keimo châta a phahnai lei awpah nata
eima peimawh lei
awpahzy deikua cha
chavyh (bear) ta a veithlupa hawhta
eimâ râsai ha
tyh.
Samari chyhsa
phapa ta deikua
cha moto ta ama
khôsai khai hapa
kha a bâh (by
the hand) ta pathyupa ta
a mohôhpazi. Nôhmeinô palohru
phaoh pi ta, keimo ta eima
to tlôh vei
khiahta cha mo
hropa chhaota to
hra lei, hmô hra
lei tlâ y
ei se tahpa
palôh eimâ chakaih
tyh.
Hmo phapa
eima pahnopazy â
pahmô ta â
baokhâh (promote) ta, â palaipaseih via lymâ awpah hlâta cha
eima hneipazy â
niekhei ta â pahleipadia
awpah khona he keimo liata lai via syulyu
ta. Keimo hlâta hmo phapa
hmô ta â sâh
viapa liata a y awpah cha
khokhei thei leipa pi ta.
Keimo hawhta hro
thachhâpa nata hnabeidypa ta
a vaw y
hra thei n’awpah lâpi
lia cha khâchâ
â chhih thomo eimâ chhuah tyh.
Keima hawhta
vaw hlaotloh sala, â sâh
ngaitapa liata kaw
y hra sala, phasa ngaitapa ta khih
kaw sa hra
sala tahpa khokheina
he ahy chô lia hmahta
hlâ thei ma pi. Abei
Sawla (king soul) palôh phaoh
pi ta, keimo hlâta
â kaw sâh
via thei awpah chyhsa cha,
atahmâ tlai ta
paraoparâ ta pahleipadia
awpah khona eima
hnei lai ngaita. Py liata vaw y heih pi ta, châna khohpa ta
bieru to â
khiekhei pi ta, a luhpa châ
thei n’awpah lâpi
eima tlua tyh.
Hyutuhpa châ awpah
ta keimo
he atlâh eima
châ ma? Zawpizy
ngâtlâh awpah chyhsa ei
châ ma ? tahpa rai
pachâ beih tyh ma pi ! Â
do ma, do vei tlyma, a pha tlyma pha vei tlyma chhao pachâ tyh leipa pi ta, eima bie
cha mo hropa chhaota
maniah amâ pyhkhei
khai cheingei awpah
âhnawpa ta eimâ duakhei
chanei ngâthlâh ha tyh. Py
ta maoh a phyuhkhei
awpah chhao pachâ
khao tyh leipa
pi ta, keimo bie
thyupa cha pahniena
a to cheingei awpah eima khoh
tyh. Hmopha tao hra awpah cha
khoh tlôh pi ta, châhrasala keimo
pachâna do leipa thla
thei hlei ma pi. Zawpizy pahnona taihta
mohphana to ta chyhsa
hluhpizy reithaina nata palyupalihna to hra
awpah ta hmopha
tao hra awpah
cha khoh pi ta,
châhrasala cha zydua
tlô thei hra awpah
ta riethei rairuna,
pasana, noza hmiachhiena nata
maophyuhnazy deikua tao
ngâh leipa pi ta,
a khôkhâhna eima
tlua ha tyh. Tiamana nata
hriapasana liata zachhihna
nata moh phana
a y tahpa
pahno tyh mapi. Mohphana tluapa ta
â râ teihtâ
tyhpazy he chyhsa
tlyuh leipa ama châ
tyh. A chhâna liata
cha â mo châna
dopa (real natures / pictures) amâ
zâ hmô pasia tyh. Chahawhna chata
chyhsa thothâh liata
khih a sah tyhpa (parasites) zy he chyhsa
ngâhtlâh lei awpah
ama châ thai
kaw hra.
Chahawhna chata
chyhsazy ta na pahno
ei sala, na hmôpha
ei sala, na chî
na za ei sala tahpa
khopa ta a khaohrâh
tyh chaimâh pi ta. Châhrasala keimo
chhôh lâ liata a do leina, ngâchhih leina,
sia leina nata
pachâna do leipa
eima hneipazy siesai
â chhuah beih
hlei ma pi. Khotalaipa eima
châpa â pahno
ngaita kaw pi ta, keimo khodâh
hawh tlaita hroh â
chhuah tyh pi ta,
mo hropa châta deikua
khizaw he hriena
su pachâsa â chhuah
pi ta, riethei rairuna eima
taopa tyh. Chyhsa ta
eima thâtih a phana
lâ saita maniah
reih ei sala tahpa
khoh pi ta, mo hropa thâpha chyhsa
ta eima kiapâh
lia ama reipazy deikua thei
thei ma pi. Keimo pachâ
ta eima hrozie
nata ytu khihsa
he a pha, â ngia, tah
pi ta, mo hropazy ta
kheihta e eina hmô
ei, kheihta e eina
pachâ awh ei,
tahpa deikua pachâ
tyh ma pi. Keimo pachâdâh nata
khodâh hawhta khataih
su lia rai ta hroh
eimâ chhuah tyh. Lyuhchâpa
Pawla (St. Paul) ta cha, “ Khataih
su lia rai ta
y dâh nyupa / y
dâh parupa cha ei
pahno ” a vaw ta. (I’ve
learnt the secret
of living in
every situation).
Khizaw sôh
he khizaw liata
a pahrâpa chyhsapazy
pi ta cha a
peimawh leipa rai y
cheita ma pi. Hriapapua
ta, tlua papua
awpah ta eima theina
zydua papuapa ta eimâ khaohrâh chyu
tlai hra. Châhrasala he
khizaw beipa (Phusâ / Tâkâ) heta
Byhnâ (Thlaochhina ) nata Bychhie (vaduana / châmaih ) â chakaih
rairie ta. Â
do ngaita kawpa
nata a sia kawpa ta
hlao papuapa ta cha
; alyna,
thaphana, vâhneina nata byhnâ
hluhpî tlôkhei ta. Â
do leipa nata a
sianô leipa ta hlao
papuapa ta deikua
cha vâduana, pochhina, rietheina
tlao a tlôkhei
tyh. Chavâta he hmotaothei
ngaitapa Phusâ, Tâkâ eima
tluana kyh liata
eima palôh phaozie
â do awpah
a peimawh hmeiseih. Eima hriapa
â phuhpa ta eima
hlao papuapa khôlâ
tahpazy he cha
khopasa tûna vâta
hnei (avyuh) thomo eimâ chhuah awpah
châ vei. Chyhsa dopa
nata chyhsa ngâchhih
hmeiseihpa pasiana pha
chaipa chhao a châ. Zu
(jews) nawh bieso ta
cha, “Chyhsa dopa cha
ei kha laichai
ta hneirôh beih vei ” ama vaw tah.
He hawhta
palôhrû phaozie dopa
phaoh leina chôta
a chô vâphuhpa liata vaw
chareipa ta eima vaw laiseih
tyhna vâ heta, hmo
phapa eima hmô awpah hawhta
hmô thei leipa pita, hlaotlohna eima
to awpah hawhta
toh leipa pi ta, vâhneina nata
khokheina eima hmô awpah hawhta
hmô hra leipa
pi ta, A lei nata avâ
byhnâ eima to n’awpah hawhta
to khao hra ma pi. Cha chata aly
thei leina maniah pie ta,
hro thaphana maniah
pie thei khao
vei. Tovyuh palôhtlâh leina
nata mo hropa
mokana(ahaona) keimo liata a
palaipaseihsa via tyh.
Chatanachata eima
tovy cha chhie via
ngâ kaw ta, riethei-sipasanazy ta
maniah tlathlu via
lymâ ta, eima palôh
deikua â palai via
ngâ heih ta. Hro
palôhtlâhna nata aly thaphana
rai hnei thei khao
leipa pi ta, hiehâhna nata
bie pha leipa
reih khohnazy cha keimo liata kaw
pua via lymâ
ta. Keimo thai â
pachâ kawna chôta
mo hropa maochhie awpah kha tlua pi ta, keimo
deikua â taopathi
a chhuah beih leipa ta mo hropa
taopathi eimâ chhuah tyh. Hro ta a pahnie khao leipa hro chhâna taih eima kaw
tlô ha nahta deikua maniah
taotuhpa taih maochhie khoh pi ta, eima
hrona sôhpa taih chhao pahleipadia awpah
pei tah khao
ma pi.
Cha khiahta
cha kheihta e
cha palôhrû phaozie
dopa (good Morality) cha eima hnei thei aw? A hy tawhta
e hmô thei
aw pi ta, eimâ chu
thei aw? Khataih liata e a y aw vâ
tly i? Tahpazy cha hiahrina
a ypa a vaw
châ haw! Atakô - 2019 pa
châta apahrana achuna bu bo-20 na
liata râh raona
kyh a za reipa
nata a paduapthina (taopathina) awpahzie a reipa
hawhna tlai khata, he
liata eima biepipa
chhao he a vaw
châ hra. Eima palôhru
phaozie a do leipa he ahy vâta hmahta
châ leipa ta, keimo thai
leipa nata eima
khotlyna hmâh pado lei
vâ tlai he
a vaw châ. Cha hawhta
a châ vâna chata
palôhru phaozie dopa
nata palôhru pathaihpa, palôh khochhih
ngaitapa hnei thei n’awpah
ta cha keimo tlai he eima peimawh. Eima
chhiepha pahnona(conscience) do ngaita
kawpa he eima
hmâh pado thai awpah
a peimawh.
He eima
chhiepha pahno hmâh
pado thai awpah
heta ; eima ochhôh liata
eima nô nata paw pachuna
nata chhoreina eima
nahthlie pha awpah
a byuh. Khôtho lâta eima
hlâta uhthei viapazy biereipa nata
pasipa-aona (Advice) eima nahthlie thai
a byuh hra. Awnanopa liata a pahlao hrapa ta
ama pachuna nata
pasyuna eima nahthlie
hluh a byuh. Achuna sâhpa eimâ
chunazy liata heih
sohtlâh â la hrapa ta
hmo dopa nata
phapa eimâ chu
paru thai awpah
a peimawh.
Eima khotlyna
hmâna kyh liata
biethluna taozie eima thai
awpah â ngiah ngaita. Chyhsa hrozie
do leipa a phaohpazy
tawhta eimâ pabohsa
awpah a châ. Eimâ ngiapâna vâta
hmopha taona kyh
liata keih eima
chakâ lyhlia awpah nata
eima tao hualua
hra awpah a châ. Reipachhiena nata mohnaona no-ai
tah kha ei
sih la, ahao
hra kha ei s’u.
Hmo do
viapa nata hmopha viapa
pahnopapua ta, taopapua via lymâ
thei n’awpah ta tha maniah
patlôtuhpa tlao vaw
châ se.
Eima pathipalôh
he eimâ vao
pahnie awpah a châ.
Khâpa hrao leipazy
liata eima hie a
hâh chakhyh ngâthlâh
awpah châ vei. A
pathi a ia
ngâthlâhpa chyhsa cha
chyhsa hrupa a châ. Nônai
nôphana hro he
hnei achhuahpa ta eimâ
chu lyhlia awpah
a châ. Zawngiah theina he chyhsapa
hro
liata a rônah chaipa
miakha a châ.
A ngiahthaina hro he
khâ eimâ chakaih awpah a châ. Eimâ ngiahthai
theinazie lymâ hawhta
eima taochheipa chô
liata ngiahthaina eima hmô
hra aw. Ahaona he
phahnaina hnei vei, keimosasyh
hro rie â
patheina dei a châ. Tovyuh palôtlâh thaina
he hneirôna dopa a
châ tahpa he hrokhei
lymâ ei s’u. Isina nata
hiatliana palôhru deikua
he keimosasyh ru â
pahmyna tlao a châ
tahpa pahno ei si.
Chîna he
â thôhbiena hnei hlei vei, keimo
hro rie â
patheina dei tlao a
châ.
Alyna thaphana
he tlua ta hmô
thei’pah châ vei, keimo tlai
ta, taopapua ta hriapapua
awpah tlao a châ
hri. Hmo dopa pachuna
nata khokheina he
keimosasyh châta vahneina
lâpi pahyna a châ. Pakahpaleih asohsi
theina nata hro
asohsi theina he
maniah vaihtuh pha
chaipa tlao a vaw châ. Bible he hrona chabu
dei châ leipa ta eima nohto (every
day life) hrozie awpah
nata ytu khihsa
n’awpah maniah pachutuh pha chaipa
a châpa vâta bâh
leipa ta khâ reih
tyh suh vy. “Na pathipalôh
vaih pahnie teh, hrona
a vaw puana châ
tlôh ta.” Tahpa hawhna khata.
Chatanachata he hawhta palôhru
dopa phaoh thei awpah
nata hnei thei awpah
heta, chyhsa hropa liata
a pahnieh leipa ta. Pachuna nata
chhoreina, pasyuna phapazy,
dei châ
hra leipa ta, keimo tlaita
pahno â chhuahpa ta
achupa ta hrokhei (experience)
eimâ chhuah awpah he a
vaw châ. Ti (water) thâtih
na pahno khoh
khiahta cha nga (fish) hiahri khâ. Tahpa
bieso hawhna khata he hawhta
hmo phapa eima
pahnopazy he cha
keimo tlaita taopachhi ta (tao pazih), hria pachhi
ta, pahno ta, tlua papua awpah
a vaw byuh
ha tyh.
He he
eima râh raopa taopathina pha
chaipa chhao a châ. Hmo
phapa nata hmo
dopa eima pahnopazy
he a hmeiseihpa ta
taopazi ta pachâsa
lymâ awpah hi. Palôhru
pha pakipa (Perfect morality) he la hnei thei
aw ma pi, anodeikua
la atahmâ ta
eima palôh phaozie
do leipazy he la
eimâ taopathi thei. He
hlâta pha viapa
nata kho â chhih
viapa liata eima
hroh thei hra. Keimo
mo pakha nochâ
liata a ypa, a
phapa nata a
pha leipa(a chhiepa) pahnothaina,
Pathluapathlâhthaina ( conscience ) eima
chhiephahh pahnona he
hmâh thaipa ta a phapa
maih he achadai
tyh ei sih la, hmialâ daihti
sai thaina chôta
tahmâ ta eima hro
he pakhaihsa a chhuah tyh suh vy.
“
If we
keep Judging ourselves, we should
not be judge ” kjv. 1 cornt. 11 : 31
Mara reih rozie dopa
Tao (m) :
Khâpa na tao? (verb)
Tao(r) :
Riethei a tao? (Verb)
Taoh (d) :
A taoh,
(noun), A sâh lia pala â taoh (verb)
Tai (m) :
A sâ a tai (verb)
Tai (r) :
Alô vaw tai teh (verb)
Taih (d) :
Bie amâ taih (verb), He taih he a vy teh. (Adv)
Tyu (m) :
Maityu
a pahâh kaw.
Tyu (r) :
A tyuhnie
khâ.
Tyuh (d) :
Atyuh
chy teh. (Verb)
Tei (m) :
Pâhchhô liata â tei (Verb)
Tei (r) :
Eina
tei ngâ kaw (Verb)
Teih (d) :
Ramawh teih â kao (verb)
Tia (m) :
Hmiahkhu a tia tu haw (Adv)
Tia (r) :
Eina tia
na.
Tiah (d) :
Tâkô a tiah ngâsâ (Adj)
Tie (m) :
A tieta
a pasa (Noun)
Tie(r) :
A no tie
pha vei (Adj)
Tieh (d) :
Atiehtâ
khao leipa ta y molo teh. (Verb)
Vao (m) :
Poh ta cha vao vei (Adj)
Vao (r) :
Vao
a châ (Noun)
Vaoh (d) :
MARA REIH
HAWTIPAZY LIATA
~ T. Ngôtha
Reih laiseihna kyh liata ei
paveih kawpa vaw chapaipa ta vaw pahripaziah tua’pah dia ei khoh kaw....
Mongyuh reih eima pasâhsapa he
a pha, châhrasala khazia eima pikheipa reih (Mother tongue) he tlao daihnypa ta
eima siesai tyh tly i..? Tahmâhlâ Thyudyupa cha reilei, Satlia nata Laihsa Nô
nata Paw zy taih chhaota roh dâh dopa rai pachâ peimawh leipa pi ta, â do leipa
ta roh pi ta, Thyudyupa nah chhochhi ta cha, a aony taih chhao pado khao leipa
ta, âpheih lâta eima siekhei khai ha bâpa a châ.
Eima Sawchapaw, sawchanô kô 2
- 10 he Pre School liata pakiasa pi ta, a school mate nata a viasa pakha nata
Awh kyh liata âvaw eichhia ei ta, eima Sawchapawpa ta, “Awh tachhih/ Awhtaw a châ hih” tahpa ta, a viasapa ta “châvei Chicken mâh a châ bao” tah heih
hra ta, kha Marapa Hawti pyly khata Chicken kha Awhtaw/Awhtachhi na a châ tahpa
rai pahno khao leipa ta, eima sawnah ta Mongyuh reih thai veih ei tahpa eima
chi tu ngâsâ hapa vâta, a pikheipa reih he saw rai ta sa khao leipa pi ta,
chhopasia’pah hlâta tlao daihny hapa ta eima saw nata nawhzy he chhihtha ha
khiah pi maw? Châthaipa thliena he, Mongyu reih nata Tlaikao reih thai kawpa he
a châ khai hlei rai ma?
Kei ei pachâna dâh nata saizie liata cha, a no
pikheipa reih chhao a thai leipa ta cha kheitarai ma Pho hropa reih chhochhi
cha a thai thai aw, Mara Hawti nah chhochhi ta la, Second language Environment
eima hnei chhie tu ha, Mara reih heta hmoto he a siahlia kawpa ta thai khai ei
sa la, chah khai tawhta Mongyu reih nata reih hropa cha eima thaipa chhaota
Bonus tongue hawh chyuh ta eima thai khiah nokhihpa nata reih hropa thai theipa
tahpa ta pasâhsa achhihpa ama châ aw, Reih hropa na ei thai tah tlôh ta, a
pikheipa reihta palie thai leipa cha, Châ thaipa hmâtlâh châ leipa, Ti châ hra
tlôhta doh tlâh nata nietlâh châ leipa hawh dei ama châ.
Siaha liata Private School sâkha
lia chhochhi ta cha, Principal ta Mara subject he English ta tlyma, Tlaikao
reihta palie ta pachu awpah a tah thlâh bao. Khapaw khata Mongyuh reih nata
Tlaikao reih he kheihawhpa thliena ta thlie ha ta ma, khatlu a pasâhsa tly
pahno thai’pah chhao châ vei. Zâkhanoh nô pakhapa nata Viahpa Kuvâ hna zuahpa
bie achho ei ta, Viahpa ta, Tlaikao reih ta, "Kapi khawi vengah nge i awm?" tah ta, hiahri ta, Nôhrâpa
ta, “Meisavaih ah”, a tahpa â daih
tah leipa ta, paliepa heih ta, “Meisaveng
ah” tahpa ta a chho, A ky liata kei hria na ta, ei pihnô Meisavaih na tahpa
kha â daih kaw kha my ei tah pâ ngâpa a châ. chihro phohropa Viahpa nata Matu
Marâpazy tlai ta Tlaikao reih ta bie eimâ chho thlâhpa he kheihta ma Viahpa
nata Matupazy tlai cha Tlaikao reih ama thai rai aw tahpa chhao pachâ leipa pi
ta, eima paleih âsie daihmâpa ta cheipa pi ta, bie eimâ chho bao. Marapa
ngâthu, "Momo bailaina a chao
thu", ama tahpa thlailai lah y eima lyu.
M.phil taihta achu patlôpa,
English Language Education achu patlôpa pakha ta cha, "Ei Research taopa nano nanopazy liata ei hmô papuapa cha Pho
hropa reih (foreign languanges ) a chu hlâta first language he a vaw peimawh
chai tahpa ei hmô papua" tahpa ta a reipa he eina pahnie ngaita kaw.
Tahmahla chhâ tawh chhochhi
cha eima sawnahzy ta O lâta amâ chuna awpah Educational toys ama hnei pha ngâsâ
ha, youtube tawhzy chhaota amâ phana rakha ama vaw pahno khai thei ha, chavâta
ama pikheipa reih (Mother tongue) châta ama Nô nata ama ypâpazy he ama
Educational toys pha chaipa eima châ tahpa he my khah ei suh u!.....
Siaha liata Pre school sâkha
liata eima nô he pachutuhpa châ ta, a reipa sâkha cha, "Eima Hawti nahzy ta second language ama thai raohpa heta, Mara
reih he ama thai ngâsâ awpah a châ no ta, one word play hawhta chhao Mongyuh
reih he cha ama thai ngâsâ sai, thokha he la, keimo reih tlaipa ta ama pahno
khao leipa deikua hela ei palôh eina hria kaw tyh" tahpa ta na chho
ta, ei palôh eina pahnie kaw.
Cha dei châ vei, Hawti Keimo
reih, pikheipa reih (mother tongue) achu khipa nata thai ngâhaipazy tlai ta,
Mongyu reih (second language) thai via sala tahpa ta khâchâ eima pachâpa he
khâpa châta ma hmâh sala eima tah tly? Amâ chuna baotuh awpah ta eima khoh
khiahta cha, School kiah ei ta ama thai pyly aw.
Mara Hawti Monday pahno kawpa,
Hriatuanoh pahno khao leipazy, Banana pahno kawpa, Bâhla pahno khao leipazy
eima hlut ngaita bâpa a châ.
Pikheipa reih za ta pasô thai
awpah nata pasâhsa n’awpa kyh liata Marapa Nô nata Pawzy heta thapi phia via
rili ei suh u....!
Na reih na pahlei khiah nâma
nata na chhôhkha, chi nata pho cha na pahlei hana tahpa pahno mah y!....
HÂRATIE PHÔHPA
~ M. Nyusô
Zâkhano
he nô nata paw ahnei khao leipa Hâratiepa he y ta, a riethei ngâsâ thlâh ha ta.
Khihsawzy hra chata a hao ngâsâ ei ta, sa ama zâpa chhao a pahâh-pahlohpa chhao
zâ khoh leipa ei ta, a sa chhiehrupa nata a vozy tlâ pie tyh ei ta. Niebaw tlâh
a châ leipa vâta a palôh cha pasa ngâsâ thlâh ha tyh ta. Nohkha cha nie’pah a
hnei khao leipa vâta chavah-chahaoh lâ sie laih tua sa, tahpa ta chavah lâ cha
sie ta.
Chatanachata,
chavah cha za tlô ta. A hnaw lâ cha kaw sao laih ta, cha nona chata rohpahâh
kawpa roh he thei ta. “Cha cha khâpa roh
tlyma?”, tahpa ta a kaw heih ta. A mahchhata liana chata pawpi angia kawpa
cha kaw hmô ta. Thlai khyhnao ta, pawpi cha kaw lyu ta. A roh a pahâh kawpa
vâta pahnâ ta, chatanachata a rih cha
vaw bie ha ta, a nodipa chhao cha vaw pahno khao leipa ta. Chatanachata, a khô
n’awpah byh tao ta, cha liana chata pawpi cha khô ta, sie ha ta.
Chatawhcha,
khâpa hmah tao byuh khao leipa ta, a nodi pataw nahta pawpi cha pahnâ ta, a rih
vaw bie khai thlâh ha tyh ta. Chavâta sie khao leipa ta O liana chata amô heih
thyu heih tlâ tah tyh ta. Chatanachata, ama khih beipa (Pale) chata, “He saw he khâpa ma a nie tyh, za moh paru
tua u”, tahpa ta a sei pakha cha tuah ta. Sei pakha cha Hâratiepa o lâ cha
zu ta, za mohparu ta. Khâpa hmahta a hmôpa a y leipa vâta kua ha heih ta, “Abeipa khâpa hmahta hmô tlâ va na”, tah
ta.
Hâratiepa
cha khâpa hmah hria leipa o lia sai a y thlâhpa cha ama beipa cha a no-âh kaw
ta. Mohparu awpah ta a sei pakha cha tuah heih ta. Bei seichanô cha Hâratiepa
ochhôh lâ cha a ngia ta, a heihhâpa ta a beiphiahzy cha moh laih ta. Khâpa
hmahta hmô tlâ leipa ta, a no-âh ngaita ta. Beih chhoh awpah ta saphâ chhao
hnei tlôh va tahpa ta a heihhâ laih ta. Cha nona chata obâ lata hmobyh a baihpa
cha kei hmô ha ta. Kei pahy ta, a roh a pahâh kawpa vâta pahnâ hra ta,
chatanachata a nodi kawpa kha a rih phie vaw bie ha ta. Abeipa o lâ cha a kaw
râ lymâ ta, “Abeipa, Hâratiepa nie tyhpa
ei pahno ha na”, tah ta. Abeipa chata, “Khâpa
rimâ maw?”, tahpa ta thlai vaw hiahri ta. A seichanô chata, “Pawpi roh pahâh kawpa hnei ta, cha chana a
pahnâ tyh ngyu aw. Cha pawpi dei leipa cha a ochhôh liata khâpa hmahta hmô’pa y
vei. Keima chhao cha pawpi cha a roh pahâh kawpa vâta pahnâ hra na ta, ei no a
di kawpa tlai kha ei rih a vaw bie khai ha hra”, tah ta. Chatanachata,
abeipa chata, “A châ tlai bao na,
Hâratiepa cha za aw tua u, bie na ei chho khoh”, tah ta. Hâratiepa cha za
aw ei ta, abeipa o lâ cha a khy ta.
Abeipa
chata, “Hâratiepa y, na pawpi rohpahâh
kawpa hawhpa kha ei khoh hra na. Na kei lapa hra mah y. Na la leipa a châ
khiahta la ei cha thie aw”, a tahpa vâna chata Hâratiepa cha thi riahchipa
vâta pawpi la awpah chata sie ha ta. A siena lâpi liana chata Babaoh (Maityu)
thih ataopa chanô pakha he va hmô ta. Ano chata, “Hâratiepa, khataih lâ na sie aw?”, tahpa ta vaw hiahri ta.
Hâratiepa chata, “Paku chiachi la awpah
ta ei sie aw”, tahpa ta a chhy ta. Laihsanô chata, “Nâ vaw liena lâta na vaw awpâ mah y”, tah ta, Hâratiepa cha sie
lymâ ha ta.
Chatanachata,
Tisaih zuah Laihsanô yna su cha kei tlô heih ta. Tisaih laihsanô chata bie vaw
hiahri heih ta. Hâratiepa chata Paku
chiachipawnô la awpah ta siepa a chânazie ta achhy heih ta. Laihsanô chata, “Nâ vaw liena lâta na vaw awpâ mah y”,
tah ta. Hâratiepa cha sie lymâ heih ta, Meisaih zuah yna kei tlô heih ta.
Laihsanô chata khataih lâ a sie awpa ma a châ tahpa ta vaw hiahri heih ta,
Hâratiepa chata Paku chiachipawnô la awpa ta a siepa a châna zie chho heih ta.
Laihsanô chata, “Nâ vaw liena lâta na vaw awpâ mah y”, vaw tah heih hra ta.
Chatanachata,
sie lymâ heih ta, chylao sa ngâhaipa laihsa he kei hmô heih ta. Laihsanô chata
a hmia lâta laihsa nahzy ta ama vaw hiahrina hawh pyly ta vaw hiahri heihpa ta,
hâratiepa chhao chata Paku chiachi la awpah ta a siepa a chânazie pyly ta vaw
chho heih hra ta. Â vaw liena lâta awpâ awpah ta vaw tah heih hra ta. Sie lymâ
heih ta, Awhsi zuah he va hmô heih ta. Awhsi zuah chata Hâratiepa cha khataih
lâ a sie awpah ma a châ tahpa vaw hiahri heih hra ta, ano chata Paku chiahchi
la awpah ta a siepa a chânazie cha chho heih hrapa ta, â vaw liena lâta awpâ
awpah ta laihsanô chata bieta heih ta.
Hâratiepa
cha sie lymâ heih ta, Thlâpâ zuah he kei hmô heih ta. Thlâpâ zuahnô chata bie
vaw hiahri heih ta, Hâratiepa chata Paku chiahchi pawnô lyuna lâ sie awpah a chânazie chho heih ta. Laihsapa chata, “Paku chiahchi pawnô lyu awpah na châ
khiahta la hmo nâ phao awpah ei cha pie aw, ochhôh lâ a zâ ngia teh”, tah
ta. Ochhôh lâ cha a ngia ei ta, Buchâh nata hmo peimawh hropa â phao awpahzy
cha pie ta. Paku chiahchi kô liata a yna dâh awpah zydua chhao cha vaw chho
khai ha ta. Laihsanô chata, “Nâ vaw liena
lâ na vaw awpâ mah y”, vaw tah heih hra ta.
Chatanachata,
Hâratiepa cha sie lymâ heih ta, Paku chiahchi yna su cha kei tlô ha ta. Pawpi
kô cha kiah ta, a ry liana chata Syuki (Hrailâpa) penawh chata vaw mokhâh thlâh
ha ei ta. Chatanachata Paku pawpi cha lyu lymâ ta, hykha a lyu tawhta za chô’pa
a chhuah ta. Syukipa nah chata a vaw byh thlâh ha ei ta, a laihsanô ta Buchâh
sô a chatypa cha pathlâ ta, “Na vaw moh
tua u la”, tah ta. Syukipa nah chata kaw moh ei ta, cha pataw nah chata ama
hmia lia tlai chata Buchâh cha za hiethlu ei ta, ama chanaoh-chahmiah chhôhta
za chô ta, a râ lymâ ha ta. Chatanachata, Thlâpâ zuah yna su cha va tlô ta,
hetana heta hla ta kei aw ta,
“Thlâpâ zi y zi y Vânô ô,
Paku chechi panô chy;
Ve lyu lyu”
(Thlâpâ zuah zua vânô,
Paku chiachi pawnô cha;
A vaw la la).
Chatanachata,
Thlâpâ zuah chata, “E, na vaw hâ la, ei
cha vaw zi hra aw”, vaw tah ta, vaw zi ha hra ta. Vaw sie lymâ ei ta, Awhsi
zuah yna cha vaw tlô heih ei ta, hetana heta va chho heih ta,
“Âsi
zi y zi y Vânô ô, Paku chechi panô chy;
Ve lyu lyu”
(Awhsi zuah zuah vânô,
Paku chiachi pawnô cha;
A vaw la la).
kei tah ta. Ano chhao chata, “Ei cha vaw zi hra aw”, vaw tahpa ta, thlaita
a vy pâ hra ta. Chatanachata, sie heih ei ta, Tisaih zuah yna cha kei tlô heih
ei ta. Hmialâ ta a taodâh hawhna khata kei tao heih ta. Chatanacha, Tisaih
zuahnô chhao chata vaw pazi pâ ha hra ta. Chatawhna chata, Meisaih zuah zy,
Maityu zuah zy chhao chata vaw pazi khai hra ei ta. Chatanachata, ahripi ta
Hâratiepa O cha kei tlô ei ta. Laihsa sahlaozy chata hâratiepa cha ama daona
dâh cha, ti pasi ngâ bâ, a phei nâ ngâ bâ, a luh die ngâ bâ tah ei ta. Cha nona
chata abeipa (Pale) chata a sei pakha za tuah ta, a za tlô pataw nah chata, “Pale na”, a tah pataw nah chata, “Na
paleih pachhao tua teh”, tah ei ta, a paleih pawhmao cha taipa ei ta. Ama beipa
lâta bie a tlôkhei awpah cha reih thai khao leipa ta. ‘Bale Balaw’ tlâ tah bâ ta. “He
saw he khâpa hmah a pahnothai leipa he, a hropa kha zu heih t’u”, tah ta. A
hro penawh cha pakha pakha ta zu taraw ei ta, a hmia lâta azu tuapa ama taodâh
hawh pyly khata vaw tao lymâ ei ta.
Chatanachata, pale cha a hiehâh ngâsâ ta,
“Keima sa zu tua lahvâ na”, tah ta, â
zâ ngia thlâhpa cha Hâratiepa cha laihsa hmipha-sâseihpa saita vaw chadô thlâh
ha ei ta. Pale cha a no-âh kaw ta. Cha hawh khiahta la, “Meisaih na eimâ zaw pasua aw”, tah ta, â zaw pasua ei ta, a zaw
thei haw. Tisaih tah heih ta, a zaw papua thei ha heih, ato pahao ta, laihsa â
vaw chhi penawh khata bao lymâ ei ta, pahnie thei tlôh leipa ta. A hro lâta
pahao heih ta, “Â chhawhta na eimâ chhawh
aw”, tah heih ta. Amâ vaw chhawhpa cha Hâratiepa cha chhawhsao ha ei ta.
Hâratiepa
a thi ha tawhta cha laihsa nah zydua cha a lahpinô awpah ta khoh ta. Ama o lâ
akhy bâ awpah ta a pa-awsa tyhpa ei cha laihsa nah chata, “Mylâ vâ, hânoh châ
lahvâ”, vaw tah ha tyh ei ta. Cha hawhta ama tah chhôhta Hâratiepa ri cha rao
ei ta, a rupa hry liata ‘Takai takai’ a tahpa maih cha la ei ta, ‘Takaw takaw’
a tahpa maih cha pazaw/thy lymâ ei ta. ‘Takai’ a tahpa maih cha poh râhpa ta
pahly ei ta, tihnawh liata kaw pabu ei ta. Nohthôh a pha nahta kaw moh ei ta,
hmia lâta Hâratiepa hlâta hmipha viapa ta vaw kua pathi ha heih ta.
Chatanachata, aly kawpa ta O lâ cha va sie ha ei ta.
Ama
beipa chata khâpa hmah pahno tlôh leipa ta, laihsa nah pa-awsa heih awpah ta
chyhsa tuah heih ta. Laihsa nah chata a chyhsa tuapa hnoh chata, “Va kua la, abeipa cha a zu mawh sy”,
tah ei ta, ama beipa cha kaw chho ta. Abeipa cha ama chhopa hawhta Hâratiepa o
lâ cha a zu ta, lahpinô châta tao khai awpah â chhuah ngâno chata Hâratiepa cha
a hmô thlâh ha heihpa vâta a no-âh kaw ta. Hâratiepa hnoh chata, “Kheihta ma na vaw hroh thei thlâh ha heih?”,
tahpa ta hiahri ta. Hâratiepa chata hmo yzie zydua cha vaw chho ta.
Chatanachata, abeipa chata, “Keima he vyh tu ha na ta, bâh na taopathi hra u
la”, tahpa ta ahaw ei ta. Laihsa nah chata, “Na khoh khia eima cha taopathi
thlâh h’aw tlai”, tahpa ta abeipa cha thie ei ta, mei ta rao ei ta, a rupa cha
chakhyh lymâ ei ta ‘Takai’ a tahpa maih thy ei ta, ‘Takaw’ a tahpa maih cha la
lymâ ei ta. Poh vyhpa ta pahly ei ta, tihnawh liana cha va pabu ha hra ei ta.
Nohthôh noh ta ama kei mo thlâhpa cha ano hlâta hmichhie via syulyupa ta vaw
pua ta.
Chatanachata,
o a kei tlôpa cha ama chhôhkha zydua ta no-âh tahpa ta vaw moh ei ta, a vâsâh
ngaita ta. A tao n’awpah hra pahno khao leipa ta, “Kheihta tao thai’pa châ khao
tlôh leipa ta, hetana heta ei hrochhôh ta tlâ ei y bâ hih”, tahpa ta a palôh
cha a patlâh thlâh ha bâ ta. Hâratiepa nata a lahpinô sahlaozy cha pabuatuhpa
hnei khao leipa ta aly kawpa ta khih ama sa ha bâ. Phôh patlô, lâ patlô,
Mâhleinô awhchhi phie chapie.
DÂNIA HÂTA
~ Machâ N.
Samson, Thosaih,
CCI(M) Local
Church
Eima
Beipa Zisu Krista ta a mopathaihpazy vâ meihdo hry liata a mopathaihpa a myuhzy
miah a vaw dy n’awpah â hniazie nata Krista Awnanopa zydua pi amâ chiehpa ta y
a byuhziezy eima pahno thlâh ha chyu tarawpa ta, khizaw hmozy pachâna heta eima
chhôh miah pahmohsa tyh ta, Awnanopa zydua amâ chiehpa ta eima Beipa Zisu
Krista mokhâh chyu suh vy.
Eima Biehrai pathaihpa liata Hrohsopa Dânia ta
daihti chhâta alaichadaina miah a chhopa he duah mohpasia tua suh vy. Khizaw
noh nata daihti he khô lymâ ta, daihti chhâna eima tlô haw bâ hih.
Dânia
hâta he pachâna dâh, kao nano nanopa y ta, chazy cha :
(1) Critical View
(2) Dispensational View
(3) Conservative or Traditional
View zy ama châ.
(a) Dânia 9 : 24 liata hâta 70
eima hmô.
(b) Dânia 9 : 25 liata hâta 7 nata
hâta 62 eima hmô. Hâta eikha a lei ha, tavia eima reihpasia aw. Chatawh la,
hâta 7 nata hâta 62 a reih nano khohna chhâpa eima reih aw. Hâta liata noh
ynazie he, kô zie a châ lymâ. Dawh 9 : 2, chatawh la, he he pahno ei sih la :
(1) Hâta 70 he noh 490 châ ta, cha
cha kô 490 tahna a châ, tahpa ta chhopasiatuhpazy ta amâ pyh khaipa a châ.
Khâpa daihti kha maw? Tahpa deikua amâ lyu tlâ vei. Hâta eikha (1) cha noh 7 y
ta, cha cha kô 7 a châ.
(2) He hâta 70 he 9 : 24 liata, na
chyhsazy nata na khihpi pathaihpa châta nohsari sysari raopa a châ tahpa châ
ta, Izarei pho nata Zerusal chôchâh eih viapa reina a châ tahpa pahno pâ awpah
a châ. ZENITAI ahlao ma pi tahna a châ. He Dânia hâta 70 (Kô 490) cha chhâhthôh
(3) ta sie ta.
HE HAWHTA
(1) Hâta 7 = Kô 49
(2) Hâta 62 = Kô 434
(3) Hâta 1 = Kô 7
Total = Kô 490
Chatawh cha, he daihti
akhaihpachhuahpa (Âpachôpachhuahpa) chi 3 he eima reih pasia tua aw.
1. Hâta 7 kô 49 Zu nah sei atâhna
kua heihna Biepipa tawhta, Zerusale Temple Paduapathi heihna taih ta. He daihti
he atahmâ no ta pachâdâh a lyu leipa y ha ta, BC lâchhâh syulyu a châ hapa
pahnopasia a ru kaw. Zu nahzy sei atâhpa puana kha châh 3 ta pua ei ta, BC kô
alaichadai heih ta, he hawhta reih ei sih la :
(a) Persia Beipa Kôrâsâ Abeina kô
1-na liata Sei puana Biepipa a châ. Ez. 1 : 1 Kôrâsâ he, kô 9 abei ta, a hnôhlâ
ta, a sawchapawpa Cambyses ta, kô 7 â bei heih.
(b) Cha khai tawhta Daria abei ta,
kô 2 abeina liata sei tawhta puana bie a phuah heih. Kô 21 â bei.
(c) A hnôhlâ ta Âhasuara avaw bei
ta, Âbeina kô 20 na liata Sei tawh puana biephuah heih ta, he he final order
cha châ ha ta, he tawh tlai heta, Dânia Hâta kô 490 kha â thao. Âthaona tawhta
kô a khy lymâpa Zisu (Sathawthupa) taih khata he hawhta Dad. 9:25 – 26 lia hmô
pi ta, a chô liata eima reipa kô 49 nata kô 434 pahlyhpa ta kô 483 châ ha ta.
2. Hâta 62 (Kô 434) Temple
paduapathi heih tawhta Zisu taih tahpa lia heta, pachâdâh aphiehpa y heih ta,
(a) Bâti a châna taih tahpa nata (b) A thina taih tahpa ama y. Chata hâta 70 =
Kô 490 tahpa liana kha kô 483 reih ha pi ta, hâta 1 = Kô 7 ahlao khao vei.
Khâpa a chhâpa a châ haw? Khataih lia a y haw ? Khatita a vaw tlô awpah maw? He
tlai he, khizaw zydua ta eima hâpa, khizaw chhâhchabâhpa a châ.
Kô 490 liata kô 483 Zisu
(Sathawthupa) taih reih ha pi ta, Zisu tawhta atahmâ taih kô 2000 chô lâ châ ha
bâ ta, kô 7 ngâlâh byuh tlôh ta, khâpa a yzie a châ haw? A chhâpa cha he he a
châ. He kô 490 he Izarei pho nata Zerusale chôchâh reina a châ eima tah ha
khawh.
Chatawh cha Zisu liata Zunahzy
cha ama râh tawhta papuapa ta y haw ei ta, râhto liata paipatla khai haw ei ta,
thâtih History siapa hnei khao veih ei. Daihti achalihpa silent years y ta,
atahmâ kô 1948 tawhta, ama râh ama pahrâ heih tawhta khi ta, ama kuhchha pazi
lymâ ta, Zerusale khihpi cha hnei hra ei sala, Temple hnei thei khao mâh veih
ei, a su awpah ama buakhei ngâhaipa tlâ a châ.
Ama hnei thei tawhta, he kô 7
pa he â thao aw ta, mopathaihpa lana â thao pâ aw ta, mopathaihpa lana khai
pataw nahta ryhpaparaotuhpa vaw pua aw ta, a sahlaozy chhaota. “Nohsari eikha châta chyhsa hluhpi hnohta
Biehraina â i ngaitapa tao aw ta, nohsari khophie liana chata (Ama Biehraina
ryhpa parao aw ta) Âtheihnazy nata hmohlâpazy a pabâhsa aw; chatawh cha
rohrypahrasatuhpa cha pasichhihna mathlaw chô âchohpa ta â vy aw ta, chhâna a
vaw tlô tlai awpah ta, raochiehpa taihna chata” Dan 9 : 27, Isai ta, “Thina liata Biehraina eima tao haw, Sheol
nata Bie eimâ taih haw,” 13 28 15 – 18 a tahpa hawhta, hâta khophie rachhôh
liata rohryhrana pasichhihpa cha Temple Supathaihpa liata aduah aw ta. Thes 2 :
4, Mt 24 : 15 sahrâhpa nothlahpa a vaw duah awpah cha, apanawhsa raruah aw ei,
Hrohsopakheipa hmotaotheina ta, sahrâhpa nothlahpa cha, husotheipa ta sapa
pasasa theina taih a hnei aw. Biphuah 13 : 14 – 15.
Abeipa ta vâlyuhchâpazy hmâpa
ta a hiehâhna Biebu a lei lâ mia 7 leihtha aw ta, riethei pasana athata a y aw.
Biphuah 16 : 1-21. Chatawh cha hâta 70 atloh pataw nahta eima Beipa Zisu Krista
cha, “Meihdozy nah chata azu aw ta,
mokhaoh to ta hmô aw ta, ano achôtuhpazy chhao. Biephuah 1 : 7” Cha noh
liana chata, Ôli tlâh nochhi lâta Zerusale avaw daihpa liana chata a phei
pahnieh aw ta, Ôlitlâh cha nochhi nata notla ta, a lialiah ta â pachhaih aw. Zek
14 : 4 Izarei pho pôhpalôhpa, athi bâhpa zydua cha ropa ta Mesia Krista amâ pyh
ha aw. Rm 11 : 26 – 27 Chatanachata, Biehrai thiehpa arao thei khao lei awpah a
pie ha aw ei. Heb 8 : 7 – 13, Zer 31 : 31 – 34, Chatawh cha Zerusale liata
Beidyuchhai patyuh aw ta, A mopathaihpazy chhaota kô 100 ryu eima reih aw.
Biephuah 20 : 1 - 10
Eima Beipa Zisu Krista
ryureihlâh awpah ta, meitipa chhaota amâ chiehpa ta hâ chyu suh vy.
Comments
Post a Comment